...

این عکس با عنوان "عشق مادر در زمان زلزله"، اثر یک عکاس چینی که برنده مدال طلای پنجمین دوره "مسابقات بین المللی عکاسی مطبوعات چین" شده است.

فاطمه معصومه، دختر موسی بن جعفر (هفتمین امام شیعه) و نجمه خاتون است. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرامگاهش در شهر قم در ایران است.

فاطمه
گنبد فاطمه معصومه در قم، ایران
نقش	امامزاده ، خواهر امام رضا(ع) ، دختر امام موسی کاظم(ع)
نام	فاطمه
زادروز	تاریخ تولد این بانو مشخص نیست.[۱]
زادگاه	مدینه[۲]
درگذشت	تاریخ درگذشت این بانو مشخص نیست.[۳]
مدفن	پیکر او را در جایی که آن زمان به باغ بابلان مشهور بود به خاک سپردند که هم اکنون زیارتگاهی باشکوه مشهور به حرم حضرت معصومه در قم است.
لقب(ها)	معصومه(س) ، حضرت معصومه(س)
پدر	امام موسی کاظم(ع)
مادر	ام‌البنین نجمه
طول عمر	۲۸ سال
علی · حسن · حسین سجاد · محمد باقر · جعفر صادق موسی کاظم · رضا · جواد هادی · حسن عسکری · مهدی

زادروز[ویرایش]

تاریخ تولدش به طور دقیق مشخص نیست، ولی کتاب «مستدرک سفینه البحار» تاریخ تولد او را طبق اسناد به دست آمده، در روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳ در شهر مدینه نوشته‌است.^[۴]آیت الله سید موسی شبیری زنجانی که عالمان بزرگ رجال هستند در کتاب «جرعه‌ای از دریا» نقل این تاریخ در کتاب «مستدرک سفینه البحار» را ناشی از تصحیح تاریخ مجعولی توسط آقای شیخ علی نمازی دانسته اند و زمان ولادت و رحلت ایشان را مجعول داسنته اند. ^[۵]

سفر به ایران[ویرایش]

پس از آن که مامون خلیفه وقت، برادر فاطمه معصومه، علی بن موسی الرضا، را در سال ۲۰۰، از مدینه به مرو خواند، فاطمه معصومه همچون تعدادی از علویان، درسال ۲۰۱ هجری به ایران روی آورد. وقتی که به ساوه رسید، بیمار شد^[۶]. در ساوه از همراهان خود پرسید که تا قُم چقدر فاصله‌است؟ گفتند که نزدیک است.گفت:مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که می‌فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما است.

پسران سعد اشعری که از شیعیان برجسته بودند و نیز دیگر بزرگان شهر قم که از موضوع حرکت فاطمه معصومه به قم باخبر شده بودند، از وی استقبال باشکوهی به عمل آوردند^[۷]. فاطمه معصومه به خانه موسی بن خزرج بن سعد اشعری وارد شد.

رحلت[ویرایش]

فاطمه معصومه تنها هفده روز در قم زنده ماند و پس از آن در سن ۲۸ سالگی، در حالی که هنوز ازدواج نکرده بود. پیکر او را در جایی که آن زمان به باغ بابلان مشهور بود به خاک سپردند که هم اکنون زیارتگاهی باشکوه مشهور به حرم حضرت معصومه است. پس از به پایان رسیدن مراسم دفن، موسی بن الخزرج سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر او ساخت و این سایبان بر قرار بود تا زمانی که زینب دختر محمد بن علی جواد (امام نهم شیعه)، بر آن گنبدی بنا کرد.

در زمان تولیت سید محمد باقر متولی باشی(متوفی ۱۳۵۹ قمری) بر حرم حضرت معصومه، وی اعلام می‌کند: «که اگر کسی تاریخ ولادت یا وفات حضرت فاطمه معصومه را پیدا کند، دستور می‌دهم که در آن روزها بازار قم را تعطیل کنند.» فردی که به عدم صدق معروف بوده ادعا می‌کند که در کتاب لواقح الانوار که در کتابخانه‌ی مدینه است این تاریخ ذکر شده است. متولی باشی گفته وی را قبول نمی‌کند و میگوید:«من با متولی کتابخانه مدینه آشنا هستم. و از وی خواهم خواست که آن کتاب را بدهد و ما اینجا چاپ کنیم.» آن فرد به صرافت می‌افت و بدین شکل دروغش آشکار می‌شود. ^[۸][۹]

اما تاریخ ولادت این بانو بعدها به دلیل آگاه نبودن مؤلف کتاب «مستدرک سفینه البحار» در آنجا آمده است. البته مؤلف با حساب کردن آنکه حضرت موسی بن جعفر در سال ۱۸۳ در زندان بوده‌اند به زعم خود این عدد را ناشی از اشتباه افواه دانسته و آن را ده سال عقب کشیده و در کتاب خود تاریخ تولد را روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳ قید کرده است.^[۱۰]

متأسفانه بعدها و در زمان تولیت مسعودی خمینی بر حرم آن بانو، به اشتباه این دو تاریخ به عنوان تاریخ تولد و رحلت ایشان در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.^{[نیازمند منبع]}

زیارت[ویرایش]

زیارت آرامگاه فاطمه معصومه به شیعیان سفارش شده‌است. برای نمونه علی بن موسی الرضا در این خصوص گفته‌است:

کسی که مرقد مطهر حضرت معصومه را با دانایی و معرفت به حق او، زیارت کند، سزاوار بهشت می‌شود.

^{[نیازمند منبع]}

احادیثی در رابطه او[ویرایش]

• جعفر صادق گفته‌است:

ان للّه حرماً و هو مکه ألا انَّ لرسول اللّه حرماً و هو المدینة ألا وان لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً و هو الکوفه الا و انَّ قم الکوفة الصغیرة ألا ان للجنة ثمانیه ابواب ثلاثه منها الی قم تقبض فیها امراة من ولدی اسمها فاطمه بنت موسی علیهاالسلام و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة با جمعهم (معنی:خداوند حرمی دارد که مکه‌است پیامبر حرمی دارد و آن مدینه‌است و حضرت علی حرمی دارد و آن کوفه‌است و قم کوفه کوچک است که از ۸ درب بهشت سه درب آن به قم باز می‌شود - زنی از فرزندان من در قم از دنیا می‌رود که اسمش فاطمه دختر موسی است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می‌شوند)^[۱۱]

• علی بن موسی الرضا:

هرکس نتواند به زیارت من بیاید، برادرم را در ری یا خواهرم را در قم زیارت کند که ثواب زیارت مرا در می‌یابد.^[۱۲]

• جعفر صادق:

الّا انَّ حرمی و حرم ولدی بعدی قم(معنی:آگاه باشید که حرم من و حرم فرزندان بعد از من قم است)^[۱۳]

حدیثی نقل شده از او[ویرایش]

فاطمه معصومه این روایت را از دختر جعفر صادق نقل می‌کند که سلسله سندش در نهایت به فاطمه زهرا می‌رسد.

• فاطمه زهرا، دختر محمد گفته‌است:

آیا فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر خم فراموش کرده‌اید که فرمود: هر کس من مولاى اویم، على مولاى اوست، و (آیافراموش کرده‌اید) دیگر فرمایش آن حضرت را که فرمود: تو براى من همانند هارون براى موسى هستى^[۱۴]

حضرت فاطمه معصومه (س)در روز اول ذيقعده سال 173 هجري، در شهر مدينه چشم به جهان گشود. اين بانوي بزرگوار، از همان آغاز، در محيطي پرورش يافت که پدر و مادر و فرزندان، همه به فضايل اخلاقي آراسته بودند. عبادت و زهد، پارسايي و تقوا، راستگويي و بردباري، استقامت در برابر ناملايمات، بخشندگي و پاکدامني و نيز ياد خدا، از صفات برجسته اين خاندان پاک سيرت و نيکو سرشت به شمار مي رفت. پدران اين خاندان، همه برگزيدگان و پيشوايان هدايت، گوهرهاي تابناک امامت و سکان داران کشتي انسانيت بودند.

 

سرچشمه دانش

 حضرت معصومه (س) در خانداني که سرچشمه علم و تقوا و فضايل اخلاقي بود، پرورش يافت. پس از آنکه پدر بزرگوار آن بانوي گرامي به شهادت رسيد، فرزند ارجمند آن امام، يعني حضرت رضا (ع) عهده دار امر تعليم و تربيت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نيز بر عهده گرفت. در اثر توجهات زياد آن حضرت، هر يک از فرزندان امام کاظم (ع) به مقامي والا دست يافتند و زبانزد همگان گشتند. ابن صباغ ملکي در اين باره ميگويد: ?هر يک از فرزندان ابي الحسن موسي معروف به کاظم، فضيلتي مشهور دارد?. بدون ترديد بعد از حضرت رضا (ع) در ميان فرزندان امام کاظم (ع)، حضرت معصومه (س) از نظر علمي و اخلاقي، والامقام ترين آنان است. اين حقيقت از اسامي، لقب ها، تعريف ها و توصيفاتي که ائمه اطهار (ع) از ايشان نموده اند، آشکار است و اين حقيقت روشن مي سازد که ايشان نيز چون حضرت زينب (س) ?عالمه غير معلمه? بوده است. 

 

مظهر فضايل

 حضرت فاطمه معصومه (س) مظهر فضايل و مقامات است. روايات معصومان (ع) فضيلت ها و مقامات بلندي را به آن حضرت نسبت مي دهد. امام صادق (ع) در اين باره مي فرمايند: ?آگاه باشيد که براي خدا حرمي است و آن مکه است؛ و براي پيامبر خدا حرمي است و آن مدينه است. و براي اميرمؤمنان حرمي است و آن کوفه است. بدانيد که حرم من و فرزندانم بعد از من، قم است. آگاه باشيد که قم، کوفه کوچک ماست، بدانيد بهشت هشت دروازه دارد که سه تاي آن ها به سوي قم است. بانويي از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسي، در آن جا رحلت مي کند که با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت  مي شوند.?

 

مقام علمي حضرت معصومه (س)

 حضرت معصومه (س) از جمله بانوان گرانقدر و والا مقام جهان تشيع است و مقام علمي بلندي دارد. نقل شده که روزي جمعي از شيعيان، به قصد ديدار حضرت موسي بن جعفر (ع) و پرسيدن پرسش هايي از ايشان، به مدينه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم (ع) در مسافرت بود، پرسش هاي خود را به حضرت معصومه (س) که در آن هنگام کودکي خردسال بيش نبود، تحويل دادند. فرداي آن روز براي بار ديگر به منزل امام رفتند، ولي هنوز ايشان از سفر برنگشته بود. پس به ناچار، پرسش هاي خود را باز خواستند تا در مسافرت بعدي به خدمت امام برسند، غافل از اين که حضرت معصومه (س) جواب پرسش ها را نگاشته است. وقتي پاسخ ها را ملاحظه کردند، بسيار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاري فراوان، شهر مدينه را ترک گفتند. از قضاي روزگار در بين راه با امام موسي بن جعفر (ع) مواجه شده، ماجراي خويش را باز گفتند. وقتي امام پاسخ پرسش ها را مطالعه کردند، سه بار فرمود: پدرش فدايش.

    

فضيلت زيارت

 دعا و زيارت، پر و بال گشودن از گوشه تنهايي، تا اوج با خدا بودن است. دعا و زيارت، جامي است زلال از معنويت ناب درکام عطشناک زندگي؛ و زيارت حرم معصومه (س)، بارقه اميدي در فضاي غبارآلود زمانه، فرياد روح مهجور در هنگامه غفلت و بي خبري، و نسيمي فرحناک و برخاسته از باغستان هاي بهشت است. زيارت مرقد فاطمه معصومه (س)، به انسان اعتماد به نفس مي دهد، و او را از غرق شدن در گرداب نوميدي باز مي دارد و به تلاش بيشتر دعوت مي کند. زيارت مزار با صفاي کريمه اهل بيت (س)، سبب مي شود که زائر حرم، خود را نيازمند پروردگار ببيند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر- که سرچشمه تمامي بدبختي ها و سيه روزي هاست- فرو آيد و حضرت معصومه (س) را واسطه درگاه پروردگار عالميان قرار دهد. بر همين اساس است که براي زيارت آن حضرت، پاداش بسيار بزرگي وعده داده شده و آن، ورود به بهشت است. در اين باره از امام جواد (ع) نقل شده که فرمود: ?هر کس عمه ام را در قم زيارت کند، بهشت از آن اوست?.

 

برگزيدن شهر قم

پس از آنکه حضرت معصومه (ع) به شهر ساوه رسيد، بيمار شد. چون توان رفتن به خراسان را در خود نديد، تصميم گرفت  به قم برود. يکي از نويسندگان در اين باره که چرا حضرت معصومه (س) شهر قم را برگزيد، مي نويسد: ?بي ترديد مي توان گفت که آن بانوي بزرگ، روي ملهم و آينده نگر داشت و با توجه به آينده قم و محوريتي که بعدها براي اين سرزمين پيش  مي آيد - محوريتي که آرامگاه ايشان مرکز آن خواهد بود - بدين ديار روي آورد. اين جريان به خوبي روشن مي کند که آن بانوي الهي، به آينده اسلام و موقعيت اين سرزمين توجه داشته و خود را با شتاب بدين سر زمين رسانده و محوريت و مرکزيت آن را با مدفن خود پايه ريزي کرده است.

 

زيارت حضرت معصومه (س) از منظر روايات

 درباره فضيلت زيارت حضرت معصومه (س) روايات فراواني از پيشوايان معصوم رسيده است. از جمله، هنگامي که يکي از محدثان برجسته قم، به نام ?سعد بن سعد? به محضر مقدس امام رضا (س) شرفياب مي شود، امام هشتم خطاب به ايشان مي فرمايد: ?اي سعد! از ما در نزد شما قبري است?. سعد مي گويد: فدايت شوم! آيا قبر فاطمه دختر موسي بن جعفر (س) را مي فرماييد؟ مي فرمايد: ?آري، هر کس او را زيارت کند، در حالي که به حق  او آگاه باشد، بهشت از آن اوست.?

پيشواي جهان تشيع امام جعفر صادق (س) نيز در اين باره مي فرمايد: ?هر کس او را زيارت کند، بهشت بر او واجب گردد?. و در حديث ديگري آمده است: ?زيارت او، هم سنگ بهشت است?.

 

زيارت مأثور درباره حضرت معصومه (ع)

يکي از ويژگيهاي حضرت معصومه (س)، ورود زيارتنامه اي از سوي معصومان (س) درباره ايشان است که پس از حضرت فاطمه زهرا (س)، او تنها بانوي بزرگواري است که زيارت مأثور دارد. بانوان برجسته اي چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خديجه بنت خويلد، فاطمه ام البنين، زينب کبري، حکيمه خاتون و نرجس خاتون که هيچ شک و ترديدي در مقام بلند و جايگاه رفيع  آن ها نيست. هيچ کدام زيارت مأثور از سوي معصومان (س) ندارند و اين نشان دهنده مقام والاي اين بانوي گرانقدر اسلام است. باشد که شيعيان و پيروان اهل بيت عصمت و طهارت (س) به ويژه بانوان، اين مقام بزرگ و عالي را پاس بدارند و همواره الگو و مظهر عفاف و تقوا و حيا باشند. تنها در اين صورت است که روح باعظمت اين بانوي بزرگ از همه ما خشنود خواهد شد.

 

امام رضا (ع) و لقب معصومه

 حضرت فاطمه معصومه (س) بانويي بهشتي، غرق در عبادت و نيايش، پيراسته از زشتي ها و شبنم معطر آفرينش است. شايد يکي از دلايل «معصومه» ناميدن اين بانو، آن باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا (س) در او تجلي يافته است. بر اساس پاره اي از روايات، اين لقب از سوي امام رضا (ع) به اين بانوي والامقام اسلام وارد شده است؛ چنان که فقيه بلند انديش و سپيد سيرت شيعه، علامه مجلسي (ع) در اينباره ميگويد: امام رضا (ع) در جايي فرمود: «هرکس معصومه را در قم زيارت کند، مانند کسي است که مرا زيارت کرده است».

 

کريمه اهل بيت

 حضرت معصومه (س) در زبان دانشمندان و فقيهان گران قدر شيعه، به لقب ?کريمه اهل بيت? ياد مي شود. از ميان بانوان اهل بيت، اين نام زيبا تنها به آن حضرت اختصاص يافته است. بر اساس روياي صادق و صحيح نسب شناس گرانقدر، مرحوم آيت الله مرعشي نجفي، اين لقب از طرف امام صادق (ع) بر حضرت معصومه (س) اطلاق شده است. در اين رؤيا، امام صادق (ع) به آيت الله نجفي که با دعا و راز و نياز، تلاش پيگيري را براي يافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) آغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کريمه اهل بيت.

 

القاب حضرت معصومه (س)

 به طور کلي، سه زيارت نامه براي حضرت معصومه (س) ذکر شده که يکي از آن ها مشهور و دو تاي ديگر غير مشهور است. اسامي و لقب هايي که براي حضرت معصومه (س) در دو زيارت نامه غير مشهور ذکر شده؛ به قرار ذيل است: طاهره (پاکيزه)،  حميده (ستوده)؛ بِرّه (نيکوکار)؛ رشيده (حد يافته)؛ تقّيه (پرهيزگار)؛ رضّيه (خشنود از خدا)؛ مرضيّه (مورد رضايت خدا)؛ سيده صديقه (بانوي بسيار راستگو)؛ سيده رضيّه مرضّيه (بانوي خشنود خدا و مورد رضاي او)؛ سيدةُ نساء العالمين (سرور زنان عالم). هم چنين محدثّه و عابده از صفات و القابي است که براي حضرت معصومه (س) عنوان شده است.

 

شفاعت حضرت معصومه (س) 

 بالاترين جايگاه شفاعت، از آن رسول گرامي اسلام است که در قرآن کريم، از آن به ?مقام محمود? تعبير شده است. همين طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام، شفاعت گسترده اي دارند که بسيار وسيع و جهان شمول است و مي تواند همه اهالي محشر را فرا گيرد. اين دو بانوي عالي قدر، صديقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (س) و شفيعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند. در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا (س) همين بس که شفاعت، مهريه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پيک وحي طاقه ابريشمي از سوي پروردگار آورد که در آن، جمله ?خداوند مهريه فاطمه زهرا را، شفاعت گنهکاران از امت محمد (ص) قرار داد?، اين حديث از طريق اهل سنت نيز نقل شده  است. پس از فاطمه زهرا (س) از جهت گستردگي شفاعت، هيج بانويي به شفيعه محشر، حضرت معصومه (س) نمي رسد. بر همين اساس است که حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند: ?با شفاعت او، همه شيعيان ما وارد بهشت مي شوند?.

 

سرّ قداست قم

در احاديث فراواني به قداست قم اشاره شده است. از جمله امام صادق (ع) قم را حرم اهل بيت (ع) معرفي و خاک آن را، پاک و پاکيزه تعبير کرده است. همچنين ايشان در ضمن حديث مشهوري که درباره قداست قم به گروهي از اهالي ري بيان کردند، فرمودند: ?بانويي از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسي، در آن جا رحلت مي کند که با شفاعت، او همه شيعيان ما وارد بهشت مي شوند?. او مي گويد: من اين حديث را هنگامي از امام صادق (ع) شنيدم که حضرت موسي بن جعفر(ع) هنوز ديده به جهان نگشوده بود. اين حديث والا، از رمز شرافت و قداست قم پرده برمي دارد و روشن مي سازد که اين همه فضيلت و شرافت اين شهر که در روايات آمده، از ريحانه پيامبر، کريمه اهل بيت (س)، مهين بانوي اسلام، حضرت معصومه (س) سرچشمه مي گيرد که در اين سرزمين ديده از جهان فرو مي بندد و گرد و خاک اين سرزمين را، توتياي ديدگان حور و ملايک مي کند.  

 

محبت و مباهات حضرت معصومه (س) به امام هشتم

 مدت 25 سال تمام، حضرت رضا (ع) تنها فرزند نجمه خاتون بود. پس از يک ربع قرن انتظار، سرانجام ستاره اي تابان از دامان نجمه درخشيد که هم سنگ امام هشتم (ع) بود و امام (ع) توانست والاترين عواطف انباشته شده و در سوداي دلش را بر او نثار کند. بين حضرت معصومه و برادرش امام رضا (ع) عواطف سرشار و محبت شگفت انگيزي بود که قلم از ترسيم آن عاجز است. در يکي از معجزات امام کاظم (ع) که حضرت معصومه (ع) نيز نقشي دارد، هنگامي که نصراني مي پرسد: شما که هستيد؟ مي فرمايد: ?من معصومه، خواهر امام رضا (ع) هستم?. اين تعبير، از محبت سرشار آن حضرت به برادر بزرگوارش امام رضا (ع) و نيز از مباهات ايشان به اين خواهر- برادري سرچشمه مي گيرد.

  

سرآمد بانوان

 فاطمه معصومه (س) از جهت شخصيت فردي و کمالات روحي، در بين فرزندان موسي بن جعفر (ع) بعد از برادرش، علي بن موسي الرضا (ع) در والاترين رتبه جاي دارد. اين درحالي است که بنا بر مستندات رجالي، فرزندان دختر امام کاظم (ع) دست کم هجده تن بوده اند و فاطمه در بين اين همه بانوي گران قدر، سرآمد بوده است. حاج شيخ عباس قمي آنگاه که از دختران موسي بن جعفر (ع) سخن مي گويد، درباره فاطمه معصومه (س) مي نويسد: ?بر حسب آنچه به ما رسيده، افضل آن ها، سيده جليله معظمه، فاطمه بنت امام موسي (ع) معروف به حضرت معصومه است.

   

فضيلت بي نظير 

 شيخ محمد تقي تُستري، در قاموس الرجال، حضرت معصومه (س) را به عنوان بانوي اسوه معرفي کرد و فضيلت وي را در ميان دختران و پسران حضرت موسي بن جعفر (ع)، غير از امام رضا (ع) بي نظير دانسته است. ايشان در اين زمينه چنين مي نويسند:  ?در ميان فرزندان امام کاظم (ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا (ع) کسي هم شأن حضرت معصومه (س) نيست?.  بي گمان اين گونه اظهار نظرها و نگرش به شخصيت فاطمه دختر موسي بن جعفر (ع) بر برداشت هايي استوار است که از متن و روايات وارده از ائمه اطهار (ع) به دست آمده است. اين روايت ها، مقام هايي را براي فاطمه معصومه (س) برشمرده اند؛ مقامي که نظير آن، براي ديگر برادران و خواهران وي ذکر نکرده اند و به اين ترتيب، نام فاطمه معصومه (س) درشمار زنان برتر جهان قرار گرفته است.

  

 

به جـــان پاک تو اي دختر امام، ســلام          به هر زمان و مـکان و به هر مقام، سـلام

تويـي که شــاه خراسان بود بــرادر تــو          بـــر آن مقام رفيــع و بـر اين مقام، ســلام

به هر عدد که تکلم شـود به ليل و نهار          هــــزار بـار فـــزون تـر ز هـر کـلام، ســلام

صبح تا شب و از شام، تا طليعه صبــح          بر آستـانه قــدسـت علي الـدوام، ســلام

در آســـمان ولايــت، مــه تمــامي تـــو           ز پاي تا به ســرت اي مـــه تـمـام، ســلام

به پيشگــاه تو اي خواهـــر شه کـَـونين          ز فـرد فـرد خليـق، به صبح و شام ســلام

منم که هر سر مويم به هر زمان گويـد          به جـان پــاک تـو اي دخــتـر امـام، ســلام

 

غروب غمگين

حضرت فاطمه (س) پس از  ورود به شهر قم، تنها هفده روز در قيد حيات بود و سپس دعوت حق را لبيک گفت و به سوي بهشت برين پرواز کرد. اين حادثه در سال 201 هجري رخ داد. سلام بر اين بانوي بزرگوار اسلام از روز طلوع تا لحظه غروب. درود بر روح تابناک معصومه (س) که اينک آفتاب حرم باصفايش، زمين قم را نوراني کرده است. سلام بر سالار زنان جهان و فرزند پيام آوران مهر و مهتران جوانان بهشتي. اي فاطمه! در روز قيامت، شفيع ما باش که تو در نزد خدا، جايگاهي ويژه براي شفاعت داري.

خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدّین حافظ شیرازی (حدود ۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری برابر با: ۷۰۶ - ۷۶۹ هجری شمسی)، شاعر بزرگ سده هشتم ایران (برابر قرن چهاردهم میلادی) و یکی از سخنوران نامی جهان است. بیش‌تر شعرهای او غزل هستند که به غزلیات حافظ شهرت دارند.او از مهمترین تاثیرگذاران بر شاعران پس از خود شناخته می‌شود.در قرون هجدهم و نوزدهم اشعار او به زبان‌های اروپایی ترجمه شد و نام او بگونه‌ای به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت.هرساله در تاریخ ۲۰ مهرماه مراسم بزرگداشت حافظ در محل آرامگاه او در شیراز با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار می‌شود.در ایران این روز را روز بزرگداشت حافظ نامیده‌اند.

نام اصلی	خواجه شمس الدین محمد بن بهاءالدّین شیرازی
زمینه کاری	شعر، فلسفه و عرفان
زادروز	حدود ۷۲۷ شیراز
مرگ	۷۹۲ شیراز
ملیت	ایرانی
جایگاه خاکسپاری	حافظیهٔ شیراز
در زمان حکومت	شاه شیخ ابواسحاق
رویدادهای مهم	یورش محمد مبارزالدین حکمران کرمان و یزد
لقب	لسان‌الغیب
پیشه	عرفان
سبک نوشتاری	سبک عراقی
دیوان سروده‌ها	کلیات حافظ
تخلص	حافظ
دلیل سرشناسی	غزل‌سرایی پارسی
اثرگذاشته بر	گوته

زندگی‌نامه

اطلاعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست نیست و ظاهراً پدرش بهاء الدین نام داشته و مادرش نیز اهل کازرون بوده‌است. [۱]در اشعار او که می‌تواند یگانه منبع موثّق زندگی او باشد اشارات اندکی از زندگی شخصی و خصوصی او یافت می‌شود. آنچه از فحوای تذکره‌ها به دست می‌آید بیشتر افسانه‌هایی است که از این شخصیّت در ذهن عوام ساخته و پرداخته شده‌است. با این همه آنچه با تکیه به اشارات دیوان او و برخی منابع معتبر قابل بیان است آن است که او در خانواده‌ای از نظر مالی در حد متوسط جامعه زمان خویش متولد شده‌است.(با این حساب که کسب علم و دانش در آن زمان اصولاً مربوط به خانواده‌های مرفه و بعضاً متوسط جامعه بوده‌است.) در نوجوانی قرآن را با چهارده روایت آن از بر کرده و از همین رو به حافظ ملقب گشته‌است.

آرامگاه حافظ

در دوران امارت شاه شیخ ابواسحاق (متوفی ۷۵۸ ه‍. ق) به دربار راه پیدا کرده و احتمالاً شغل دیوانی پیشه کرده‌است. (در قطعه ای با مطلع «خسروا، دادگرا، شیردلا، بحرکفا / ای جلال تو به انواع هنر ارزانی» شاه جلال الدین مسعود برادر بزرگ شاه ابواسحاق را خطاب قرار داده و در همان قطعه به صورت ضمنی قید می‌کند که سه سال در دربار مشغول است. شاه مسعود تنها کمتر از یکسال و در سنه ۷۴۳ حاکم شیراز بوده‌است و از این رو می‌توان دریافت که حافظ از اوان جوانی در دربار شاغل بوده‌است). علاوه بر شاه ابواسحاق در دربار شاهان آل مظفر شامل شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز راه داشته‌است. شاعری پیشه اصلی او نبوده و امرار معاش او از طریق شغلی دیگر (احتمالاً دیوانی) تأمین می‌شده‌است. در این خصوص نیز اشارات متعددی در دیوان او وجود دارد که بیان کننده اتکای او به شغلی جدای از شاعری است، از جمله در تعدادی از این اشارات به درخواست وظیفه (حقوق و مستمری) اشاره دارد.^[۳] در بارهٔ سال دقیق تولد او بین مورخین و حافظ‌شناسان اختلاف نظر وجود دارد. دکتر ذبیح الله صفا ولادت او را در ۷۲۷ ه‍. ق^[۴] و دکتر قاسم غنی آن را در ۷۱۷^[۵] می‌دانند. برخی دیگر از محققین همانند علامه دهخدا بر اساس قطعهای از حافظ ولادت او را قبل از این سال‌ها و حدود ۷۱۰ ه‍. ق تخمین می‌زنند.^[۶] آنچه مسلم است ولادت او در اوایل قرن هشتم هجری و بعد از ۷۱۰ واقع شده و به گمان غالب بین ۷۲۰ تا ۷۲۹ ه‍. ق روی داده‌است.

در مورد سال درگذشت او اختلاف کمتری بین مورخین دیده می‌شود و به نظر اغلب آنان ۷۹۲ ه‍. ق است. از جمله در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی (متولد ۷۷۷ ه‍. ق) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانس تألیف جامی (متولد ۸۱۷ ه‍. ق) به صراحت این تاریخ به عنوان سال درگذشت خواجه قید شده‌است. محل تولد او شیراز بوده و در همان شهر نیز روی بر نقاب خاک کشیده‌است.

روایت است هنگامی که قصد دفن حافظ را داشتند، عده‌ای از متعصبان با استناد به اشعار حافظ دربارهٔ میگساری با دفن وی به شیوهٔ مسلمانان مخالف بودند و در مقابل عدهٔ دیگر وی را فردی مسلمان و معتقد می‌دانستند. قرار شد که از دیوان حافظ فالی بگیرند که این بیت آمد:

این شعر در بدخواهان شاعر تأثیر بسیاری می‌کند و همه را خاموش می‌کند.^[۷]

آرامگاه حافظ

آرامگاه حافظ در شیراز

آرامگاه حافظ در شهر شیراز و در منطقهٔ حافظیّه در فضایی آکنده از عطر و زیبایی گل‌های جان‌پرور، درآمیخته با شور اشعار خواجه، واقع شده‌است. امروزه این مکان یکی از جاذبه‌های مهمّ گردشگری به شمار می‌رود و بسیاری از مشتاقان شعر و اندیشه‌ةای حافظ را از اطراف جهان به این مکان می‌کشاند.

در زبان اغلب مردم ایران، رفتن به حافظیّه معادل با زیارت آرامگاه حافظ گردیده‌است. اصطلاح زیارت که بیشتر برای اماکن مقدّسی نظیر کعبه و بارگاه امامان به‌کار می‌رود، به‌خوبی نشان‌گر آن است که حافظ چه چهرهٔ مقدّسی نزد ایرانیان دارد. برخی از معتقدان به آیین‌های مذهبی و اسلامی، رفتن به آرامگاه او را با آداب و رسوم مذهبی همراه می‌کنند. از جمله با وضو به آنجا می‌روند و در کنار آرامگاه حافظ به نشان احترام، کفش خود را از پای بیرون می‌آورند. سایر دلباختگان حافظ نیز به این مکان به‌عنوان سمبلی از عشق راستین و نمادی از رندی عارفانه با دیدهٔ احترام می‌نگرند.پرویز ناتل خانلری(سال ۱۳۷۵)

آرامگاه حافظ در اسکناس و سکه‌های ایران

اسکناس‌های هزار ریالی ایران از سال ۱۳۴۱ هجری شمسی تا سال ۱۳۵۸ با نمایی از آرامگاه حافظ چاپ و نشر می‌شد. سکه‌های پنج ریالی برنز ایران از سال ۱۳۷۱ هجری شمسی تا سال ۱۳۷۸ به نقشی از آرامگاه حافظ آراسته شد.

دیوان حافظ

دیوان حافظ که مشتمل بر حدود ۵۰۰ غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعه و تعدادی رباعی است، تا کنون بیش از چهارصد بار به اشکال و شیوه‌های گوناگون، به زبان فارسی و دیگر زبان‌های جهان به‌چاپ رسیده‌است. شاید تعداد نسخه‌های خطّی ساده یا تذهیب شدهٔ آن در کتابخانه‌های ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیه و حتی کشورهای غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد.^[۸]

غزلیات

انواع اشعار حافظ

حافظ را چیره‌دست‌ترین غزل سرای زبان فارسی دانسته‌اند^[۹] موضوع غزل وصف معشوق، می، و مغازله‌است و غزل‌سرایی را باید هنری دانست ادبی، که درخور سرود و غنا و ترانه‌پردازی است.

با آن‌که حافظ غزل عارفانهٔ مولانا و غزل عاشقانهٔ سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت‌های درخشان، مستقل، و خوش‌مضمون فراوانی است که سروده‌است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره‌های قرآن تأثیر گرفته‌است، که آن را انقلابی در آفرینش این‌گونه شعر دانسته‌اند.^[۱۰]

؛ نمونه‌ای از اشعار

رباعیات

چندین رباعی به حافظ نسبت داده شده که هر چند از ارزش ادبی والایی، هم‌سنگ عزل‌های او برخوردار نیستند اما در انتساب برخی از آن‌ها تردید زیادی وجود ندارد. در تصحیح خانلری از دیوان حافظ تعدادی از این رباعیات آورده شده که ده رباعی در چند نسخهٔ مورد مطالعه او بوده‌اند و بقیه فقط در یک نسخه ثبت بوده‌است. دکتر پرویز ناتل خانلری در باره رباعیات حافظ می‌نویسد: «هیچ‌یک از رباعیات منسوب به حافظ چه در لفظ و چه در معنی، ارزش و اعتبار چندانی ندارد و بر قدر و شأن این غزلسرا نمی‌افزاید.»^[۱۱]

واژه‌های کلیدی در اشعار حافظ

در دیوان حافظ کلمات و معانی دشوار فراوانی یافت می‌شود که هر یک نقش اساسی و عمده‌ای را در بیان و انتقال پیام‌ها و اندیشه‌های عمیق برعهده دارد. به عنوان نقطهٔ شروع برای آشکار شدن و درک این مفاهیم، ابتدا باید با سیر ورود تدریجی آن‌ها در ادبیات عرفانی که از سدهٔ ششم و با آثار سنایی و عطار و دیگران آغاز گردیده آشنا شد. از جملهٔ مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به واژگانی چون رند و صوفی و می اشاره کرد:

رند

شاید کلمه‌ای دشواریاب‌تر از رند در اشعار حافظ یافت نشود. کتاب‌های لغت آن‌را به عنوان زیرک، بی‌باک، لاابالی، و منکر شرح می‌دهند، ولی حافظ از همین کلمهٔ بدمعنی، واژه پربار و شگرفی آفریده‌است که شاید در دیگر فرهنگ‌ها و در زبان‌های کهن و نوین جهان معادلی نداشته باشد.

صوفی

حافظ، همواره، صوفی را به‌بدی یاد کرده و این به سبب ظاهرسازی و ریاکاری صوفیان زمان او م می‌نگرند.

می

زبان و هنر شعری

همچون همهٔ هنرهای راستین، شعر حافظ پرعمق، چندوجهی، تعبیرپذیر، و تبیین‌جوی است. او هیچ‌گاه ادعای کشف و غیب‌گویی نکرده، ولی از آن‌جا که به ژرفی و با پرمعنایی زیسته‌است و چون سخن و شعر خود را از عشق و صدق تعلیم گرفته، کار بزرگ هنری او آینه‌دار طلعت^[۱۵] و طینت فارسی‌زبانان گردیده‌است.^[۱۶]

حافظ و پیشینیان

یکی از باب‌های عمده در حافظ‌شناسی مطالعهٔ کمی و کیفی میزان، گستره، مدل، و ابعاد تأثیر پیشینیان و هم‌عصران بر هنر و سخن اوست. این نوع پژوهش را از دو دیدگاه عمده دنبال کرده‌اند: یکی از منظر استقلال، یگانگی، بی‌نظیری، و منحصربه‌فرد بودن حافظ، و اینکه در چه مواردی او این‌گونه‌است. دوّم از دیدگاه تشابهات و همانندی‌های آشکار و نهانی که مابین اشعار حافظ و دیگران وجود دارد.

از نظر یکتا بودن، هر چند حافظ قالب‌های شعری استادان پیش از خود و شاعران معاصرش همچون خاقانی، نظامی، سنایی، عطار، مولوی، عراقی، سعدی، امیر خسرو، خواجوی کرمانی و سلمایی دارد

همین ویژگی کم‌مانند، و نیز عالَم‌گیری و رواج بی‌مانند شعر اوست، که از دیرباز شرح‌نویسان زیادی را برآن داشته تا بر دیوان اشعار حافظ شرح بنویسند. بیشتر شارحان حافظ از دو قلمرو بزرگ زبان و ادبیّات فارسی، یعنی شبه قارّهٔ هند و امپراتوری عثمانی، به صورت زیر برخاسته‌اند.

شارحان ترک

1. سودی بسنوی (درگذشت: ۱۰۰۰ ه‍. ق)، نویسندهٔ شرح چهار جلدی بر دیوان حافظ
2. سروری (درگذشت: ۹۶۹ ه‍. ق)
3. شمعی (درگذشت: ۱۰۰۰ ه‍. ق)
4. سید محمد قونیوی متخلص به وهبی (درگذشت: ۇچشم می‌خورد.^[۱۷]

تأثیر حافظ بر شعر دوره‌های بعد

تبحر حافظ در سرودن غزل بوده و با ترکیب اسلوب و شیوه شعرای پیشین خود سبکی را بنیان نهاده که اگرچه پیرو سبک عراقی است اما با تمایز ویژه به نام خود او شهرت دارد. برخی از حافظ‌پژوهان شعر او را پایه‌گذار سبک هندی می‌دانند که ویژگی اصلی آن استقلال نسبی ابیات یک غزل است.^[۱۸]

در مقدمه نسخه قزوینی و ستایشگر آمده‌است:

حافظ در جهان

سروده‌های شاعران بزرگ برای حافظ

گوته

یادبود دیالوگ تلویحی گوته و حافظ در دیوان غربی-شرقی گوته، واقع در شهر وایمار آلمان

گوته، نابغه‌ترین ادیب آلمانی، «دیوان غربی-شرقی» خود را تحت تاثیر «دیوان حافظ» سرود، و فصل دوم آن را با نام «حافظ‌نامه» به اشعاری در مدح حافظ اختصاص داد که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به دو شعر زیر اشاره کرد:

حافظا، در غزل‌هایت می‌شنوم

که شاعران را بزرگ داشته‌ای.

بنگر که اینک پاسخی فراخورت می‌دهم:

بزرگ اویی است که این سپاس به بزرگ‌داشتِ اوست.^[۱۹]

و همچنین:

خود را با تو برابر گرفتن، حافظا

راستی که دیوانگی است!

کشتی‌یی پُر شتاب و خروشان

به پهنهٔ پُر موج دریا در می‌آید،

و مغرور و دلیر به دلِ خیزاب‌ها می‌زند.

آن و دمی است که اقیانوس درهم‌اش بشکند.

ولی این تخته‌بند پوده همچنان به پیش می‌راند.

در غزل‌های سبک‌خیز و تندآهنگِ تو

خنکای سیال دریا است،

و فورانِ کوه‌وار آتش نیز.

و گدازه‌ها مرا در خود غرق می‌کنند.

با این همه خیالی نیز درونم را می‌آکند

و شجاعت‌ام می‌بخشد.

مگر نه آن‌که من نیز در سرزمینِ خورشید

زیسته و عشق ورزیده‌ام!^[۱۹]

گوته در وصف حافظ

باشد اگر این دنیا در هم شکند

حافظ، از شور به‌هم‌چشمی تو می‌بالم

در بد و خوب شریکیم و وفادار و سهیم

توأمانیم و ز یک گوهر و همزاد همیم

چون تو خواهم ره دل پویم و نوشم می ناب

هم کنم فخر بر این زندگی شعر و شراب

شو کنون با شرر آتش خود نغمه‌سرا!

گر چه پیری، دل پرشور و جوانیست ترا

نیچه

یکی دیگر از شاعران و فیلسوفان نام‌آور آلمان، نیچه، نیز در دیوان «اندرزها و حکمت‌ها»، یکی از شعرهای خود را با نام «به حافظ (آوای نوشانوش، پرسش یک آبنوش)» به او تقدیم کرده‌است:

میخانه‌ای که تو برای خویش

پی‌افکنده‌ای

فراخ‌تر از هر خانه‌ای است

جهان از سر کشیدن می‌یی

که تو در اندرون آن می‌اندازی،

ناتوان است.

پرنده‌ای، که روزگاری ققنوس بود

در ضیافت توست

موشی که کوهی را بزاد

خود گویا تویی

تو همه‌ای، تو هیچی

میخانه‌ای، می‌یی

ققنوسی، کوهی و موشی،

در خود فرو می‌روی ابدی،

از خود می‌پروازی ابدی،

رخشندگی همهٔ ژرفاها،

و مستی همهٔ مستانی

- تو و شراب؟^[۲۰]

حافظ در جهان عرب

حافظ اگرچه به هیچ کشور عربی سفر نکرد، اما پژوهشگران عرب تحقیقات و مطالعات قابل توجهی در زمینه حافظ‌شناسی داشتند. اولین پژوهشگر عربی که کتاب درباره حافظ نوشت ابراهیم امین الشورابی المصری بود که کتابی به نام حافظ الشیرازی شاعر الغناء والغزل فی ایران نگاشت و در آن به حافظ، اندیشه‌های حافظ و شعرهای او پرداخت.^[۲۱] الشواربی همچنین شعر یوسف گمگشته باز آید به کنعان را به عربی ترجمه کرد.

تهران - مجموعه ورزشی آزادی

ورزشگاه یا استادیوم، به فضای باز و آزاد گفته می شود که به منظور برگزاری مسایقات ورزشی، کنسرت ها، سخنرانی ها و یا دیگر برنامه های نمایشی مورد استفاده قرار می گیرد. ورزشگاه از یک محوطه اصلی و یا زمین بازی تشکیل شده است که در اطراف آن محل هایی به منظور نشستن و یا ایستادن بینندگان و یا تماشگران برنامه در نظر گرفته شده است. برخی از ورزشگاه ها فقط برای برگزاری ورزش خاصی طراحی و ساخته می شوند ولی برخی هم چندمنظوره هستند و قابلیت برگزاری چندین رشته ورزشی را دارند.
در گذشته ورزشگاه ها را به صورت روباز می ساختند ولی امروزه ورزشگاه های بزرگی به شکل سرپوشیده نیز ساخته می شودند. از ورزشگاه های ایران می توان به: ورزشگاه تختی در آبادان، ورزشگاه علی دایی در اردبیل، ورزشگاه های فولادشهر، نقش جهان و پیروزی در اصفهان، ورزشگاه تختی در اهواز، ورزشگاه های تختی، المپیک، تراکتورسازی و یادگار امام در تبریز، ورزشگاه های آرارات، آزادی، ایران خودرو، تختی، راه آهن، شهید درفشی فر، شهید دستگردی، شهید شیرودی و کارگران در تهران، ورزشگاه های سردار جنگل، شهید دکتر عضدی و کارگران در رشت، ورزشگاه شهدای شهر قدس، ورزشگاه های حافظیه، المپیک، میانرود و شهدای ارتش در شیراز، ورزشگاه یادگار امام در قم، ورزشگاه های انقلاب و تختی در نیشابور، ورزشگاه شهدای قدس در همدان و ورزشگاه شهید باهنر در کرمان اشاره کرد.

ورزشگاه تختی در آبادان
ورزشگاه تختی، از جمله ورزشگاه های چند منظوره کشور است که در شهر آبادان واقع شده است. از این ورزشگاه بیشتر برای برگزاری بازی های فوتبال استفاده می شود و هم اکنون نیز به عنوان ورزشگاه خانگی تیم فوتبال «صنعت نفت آبادان» شناخته می شود. این ورزشگاه دارای مجموعه اتاق های دوپینگ، پزشکی، داوران، رختکن ها، سالن کنفرانس و زمین بازی است.

ورزشگاه علی دایی در اردبیل
ورزشگاه علی دایی، با مساحتی حدود ۴۲ هکتار و با ظرفیتی حدود ۳۰ هزار تماشاگر در شهر اردبیل ساخته شده که از این بین حدود ۳۴ هزار مترمربع مساحت کاسه استادیوم در نظر گرفته شده است. علاوه بر این که حدود ۷ هزار مترمربع از زمین این ورزشگاه به پارکینگ اختصاص داده شده است، پیست تارتان، چمن مصنوعی، جایگاه سقف ویژه، جایگاه خبرنگاران و ۲۰ هزار صندلی برای تماشاگران از دیگر ویژگی های این استادیوم است.
از دیگر پروژه های جانبی ورزشگاه علی دایی می توان به ساخت سالن دو و میدانی، استخر سه گانه قهرمانی، پیست دوچرخه سواری و سالن اختصاصی ژیمیناستیک اشاره کرد، همچنین این ورزشگاه دارای کلیه امکانات نظیر: رختکن تیم ها، رختکن داورها، سیستم روشنایی و سیستم صوتی مطابق با آخرین استاندارد روز جهان می باشد.

 

ورزشگاه آزادی در تهران
ورزشگاه آزادی تهران، ورزشگاه ملی ایران و بزرگ ترین ورزشگاه کشور به شمار می رود. این ورزشگاه در سال ۱۳۵۰ به منظور میزبانی از بازی های آسیایی ۱۹۷۴ به دستور محمدرضا شاه پهلوی در تهران ساخته شد. ورزشگاه آزادی، بخشی از مجموعه ورزشی آزادی است که با طراحی «عبدالعزیز فرمانفرماییان» در زمینی به مساحتی حدود ۴۵۰ هکتار در غرب تهران احداث شد.
ظرفیت این ورزشگاه ۹۰ هزار تماشاگر است که ۳۵ هزار نفر در طبقه پایین و ۵۵ هزار نفر در طبقه بالا جای داده می شوند، البته به طور فشره تا ۱۰۰ هزار نفر نیز می توان در این ورزشگاه جای داده شود. زمین بازی استادیوم از چمن طبیعی پوشیده شده است و اطراف چمن نیز یک پیست دو و میدانی در ۶ ردیف از جنس تارتان وجود دارد. استادیوم آزادی دارای امکاناتی نظیر: روشنایی، سیستم صوتی، نمایشگر، اتاق رختکن و غیره می باشد. روشنایی زمین استادیوم به وسیله ۴ برج مستقر در شمال غربی، شمال شرقی، جنوب غربی و جنوب شرقی ورشگاه تامین می شود. بالای این برج ها، چراغ های گازی، مری کوری و تنگستن هالوژن قرار دارد. سیستم صوتی این ورزشگاه نیز به صورت غیر متمرکز است و برای هر جایگاه ورزشگاه، تعدادی بلندگو در جهت های مختلف استفاده شده است.

مازندران - رامسر - تله کابین رامسر

همدان - تله کابین گنج نامه

تله کابین از ریشه زبان فرانسه گرفته شده و اولین بار نیز در کشور فرانسه ساخته شد. تله کابین نوعی بالابر یا آسانسورهوایی است که بیشتر در مناطق کوهستانی برای جابجایی مردم و ورزشکاران و یا حمل کالا استفاده می شود. این وسیله از مجموعه کابین یا نیمکت های فلزی و حلقه های طولانی کابل فولادی با دکل ها و موتورهای برقی تشکیل شده است، به طوری که حلقه های طولانی کابل فولادی که بین ایستگاه های قرار دارند به وسیله دکل هایی که در میان این ایستگاه به عنوان نگهدارنده کابل هستند مردم و یا کالاها را از طریق این کابین ها و یا نیمکت ها از ایستگاهی به ایستگاه دیگر جابجا می کند. کابل های حد فاصل بین ایستگاه ها توسط موتورهای برقی که در ایستگاه مستقرند، حرکت می کنند.
احداث تله کابین از نظر نوع کاربری در مناطق مختلف، متفاوت می باشد و این کاربری ها می توانند: ورزشی، توریستی، حمل و نقل کالا یا انسان باشد. امروزه تفریح از طریق تله کابین در زمینه گردشگری در سراسر دنیا و از جمله در ایران نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. با استفاده از این وسیله می توانیم از بالای کوه ها به تماشای مناظر و بخش های از ارتفاعات کوه ها بپردازیم و از این که طبیعت زیر پایمان است، لذت ببریم.
تله کابین هایی که در ایران احداث شده اند عبارتند از: تله کابین عون بن علی در تبریز، تله کابین توچال، تله کابین نمک آبرود، تله کابین لاهیجان، تله کابین گنج نامه در همدان.
 

تله کابین توچال
تله کابین توچال با طولی حدود ۷هزار و ۵۰۰ متر یکی از طولانی ترین خط تله کابین بهم پیوسته در دنیا است که ساخت آن در سال ۱۳۵۳ هـ. ش، با همکاری شرکت فرانسوی پوما و شرکت اتریشی دوپل مایر شروع شد و در سال ۱۳۵۷ به پایان رسید. تله کابین توچال در شمال شهر تهران و در انتهای خیابان ولنجک، ۳ کیلومتری میدان تجریش در منطقه شمیرانات واقع شده است. این تله کابین در سال ۱۳۵۶ با شماره ۲۴۶۵۹ در دفتر شرکت های تهران با عنوان «با مسئولیت محدود» به ثبت رسید.
تله کابین توچال دارای ۳ خط اصلی با ظرفیت ۶۰۰ نفر در ساعت، ۳ خط تله سیژ پوما با ظرفیت ۸۰۰ نفر در ساعت، تله سیژ دوپل مایر با ظرفیت ۱۲۰۰ نفر در ساعت و یک خط تله اسکی است. سرعت حرکت کابین ها در مسیر تله کابین، ۴ متر بر ثانیه می باشد. براساس بند ۳ اساسنامه شرکت تله کابین توچال؛ فعالیت های این شرکت در زمینه هایی نظیر: تاسیس تراموای هوایی از ولنجک تا قله توچال البرز و سایر تاسیسات ورزشی، ساخت پارک های طبیعی، ساخت بناهای ویلایی، ساخت دریاچه ها و سایر بناهای تفریحی، واردات قطارهای برقی، ماشین آلات و سایر تجهیزات مربوطه می باشد.
در صورت مساعد بودن شرایط جوی، می توان همه روز به جز روزهای یکشنبه از ساعت ۸ صبح تا ۱۲:۳۰ بعدازظهر از مجموعه تله‌کابین توچال استفاده کرد. این تله کابین تحت پوشش بیمه مسئولیت مدنی می‌باشد.
 

تله کابین رامسر
تله کابین رامسر به عنوان بزرگ ترین تله کابین ایران، توسط بخش خصوصی به طول ۲ کیلومتر از کنار ساحل خزر تا ارتفاعات جنگلی ساخته شده است. این تله کابین در ۵ کیلومتری غرب رامسر و ۳۰۰ کیلومتر شهر چابکسر واقع شده است. تله کابین رامسر دارای ۱۶ پایه و ۵۰ کابین با قابلیت حمل ۴۵۰ نفر در ساعت می باشد، همچنین گنجایش هر کابین ۴ نفر است. سرعت تله کابین ۳ متر بر ثانیه است و می تواند مسیر ۲۰۰۰ متری را در مدت ۱۲ دقیقه طی نماید.
مجموعه تله کابین رامسر، مجهز به واحدهای پذیرایی و اماکن تفریحی- گردشگری است. از تفریحات جانبی این مجموعه می توان به پیست اتومبیل رانی، پینت بال، سایبان و فضاهای مناسب برای استراحت کردن در بخش پایینی و بالایی تله کابین، ساحل و اسکله تفریحی، چندین رستوران، کافی شاپ، آب نمای موزیکال، آب نمای آب و آتش و پارکینگ اشاره کرد.
ساعت فعالیت تله کابین همه روزه از ۱۰:۳۰ صبح تا ۱۳:۰۰ بعداز و عصرها از ۱۵:۳۰ تا ۲۰:۰۰ است و در تعطیلات آخر هفته، و تعطیلات عید نوروز و تابستان یکسره فعال می باشد.

تله کابین عون بن علی
تله کابین عون بن علی، اولین تله کابین شمال غرب کشور است که در ارتفاعات عون بن علی در شمال شهر تبریز احداث شده است. این تله کابین براساس تفاهم نامه منعقد شده توسط ایران و اتاق بازرگانی اسکاندیناوی سوئد در ۳ فاز در دست اجرا است. فاز اول پروژه تله کابین با اعتبار ۱۰۰ میلیارد ریال، پس از ۹ ماه عملیات اجرایی در دی ماه سال ۱۳۸۹ به بهره برداری رسید. طول افقی تله کابین در فاز اول ۱۴۵۰ و طول شیب دار آن ۱۴۸۰ متر است که از مسیر دامنه کوه عون بن علی آغاز شده و در ارتفاعات این کوه به پایان رسیده است. ظرفیت انتقال در این مسیر هزار نفر در ساعت است.
فاز دوم تله کابین تبریز از ارتفاعات عون بن علی شروع خواهد شد و تا سد شهید مدنی ادامه خواهد داشت.
فاز سوم پروژه تله کابین عون بن علی از سد شهید مدنی شروع شده و تا ارتفاعات کوه دند امتداد خواهد یافت. با اتمام ساخت و راه اندازی این پروژه، تله کابین عون بن علی یکی از طولانی ترین تله کابین های کشور خواهد شد.
کلیه تجهیزات و امکانات فنی مجموعه تله کابین از شرکت دوپل مایر اتریش خریداری شده است. میانگین تعداد کابین ها حداقل ۱۲ و حداکثر ۲۴ کابین همراه با ۶ دکل یا برج در نظر گرفته شده است. مسیر رفت و برگشت از ۴ کیلومتری عون بن علی تا ارتفاعات سد شهید مدنی حدود ۶ دقیقه و ۲۴ ثانیه می باشد.همچنین سیستم هدایت این کابین ها در سرعت ۵ متر بر ثانیه با قدرت ۱۹۱ کیلو وات عمل می کند.

تهران - باغ وحش ارم

تهران - باغ وحش ارم

باغ وحش، به محل نگهداری حیوانات وحشی و اهلی گفته می شود که در جهان به عنوان زیستگاه مصنوعی ساخت بشر شناخته می شود. در گذشته مهم ترین هدف از تاسیس باغ وحش، ایجاد زمینه سرگرمی و تفریح پادشاهان و امیران بود، بدین معنی که پادشاهان کشورهایی چون یونان، ایران و کشورهای اسلامی، برای گذران اوقات فراغت و نیز به رخ کشیدن شکوه دربار خود، اقدام به گردآوری و نگهداری حیواناتی نظیر: شیر، ببر و فیل می کردند. اما با گذشت زمان و در طی سفرهای برون مرزی و اروپایی برخی از پادشاهان ایرانی و آشنایی آنان با سبک و نوع باغ وحش های دیگر کشورهای اروپایی، آنان را به ساخت باغ وحش با سبک جدید ترقیب نمود، به طوری که برای اولین بار، ساخت باغ وحش به سبک جدید به دستور ناصرالدین شاه قاجار در محل باغ لاله زار در خیابان لاله زار کنونی انجام گرفت.
با توجه به گستردگی جغرافیایی و تنوع آب و هوایی کشور ایران، باید گفت، این سرزمین زیستگاه تعداد نادری از حیوانات نظیر: گوزن زرد ایرانی و قوچ در شمال، پلنگ، یوز و درنا در جنوب و جنوب غرب، شیر ایران و دلفین و نهنگ در آب های خلیج فارس است که متاسفانه، عدم نگهداری صحیح و غفلت و نیز شکار بی رویه این حیوانات نادر موجب شده که تعداد زیادی از گونه های کمیاب جانوری با خطر انقراض روبرو شوند. بنابراین می توان از مهم ترین اهداف اصلی احداث باغ وحش به دو هدف کلی و هدف اختصاصی اشاره کرد:
اهداف کلی عبارتند از: گردآوری انواع جانوران زنده در محیطی مشابه زیستگاه طبیعی، ایجاد محیطی سالم جهت گذراندن اوقات فراغت، به ویژه برای کودکان و نوجوانان، ایجاد ارتباط بین طبیعت و شهروندانی که با زندگی شهری و ماشینی روز به روز از طبیعت فاصله می گیرند، ایجاد حس علاقه به مجموعه جهان هستی و تنوع زیستی و افزایش آگاهی های عمومی وبرانگیختن افکار عمومی نسبت به شناخت بخشی از منابع طبیعی و به وجود آوردن انگیزه برای حفاظت از آن است.
اهداف اختصاصی عبارتند از: آموزش، تحقیق، حفاظت و تفریح.
براساس گزارش رییس اداره ساماندهی دفتر حفاظت و شکار و صید سازمان محیط زیست در ایران حدود ۷۰ باغ وحش، مرکز نگهداری حیوانات و باغ پرندگان وجود دارد از بین این ها تنها ۱۴ باغ وحش مجوز سازمان محیط زیست دارند. مهم ترین باغ وحش ایران در شهرهای تهران، مشهد، شیراز، اصفهان، زابل، اراک، بابلسر، آمل و دزفول قرار دارند. در این باغ وحش ها انواع حیوانات گرمسیری و سردسیری اعم از گروه گوشت خواران، علف خواران و همه چیزخواران، دانه خواران، خزندگان و آبزیان نگهداری می شود.

تهران - موزه هنرهای معاصر

موزه ها
موزه محل جمع آوری، تحقیق و حفظ آثار و شواهد برجای مانده از انسان ها ، آثار باقی مانده از مراحل تغییر و تحول منابع طبیعی و زیست محیط در طول تاریخ است. بشر همواره به دنبال تاریخ و هویت اصلی خود است که این مستلزم شناخت میراث فرهنگی به جا مانده از اجداد و گذشتگان است، در واقع همین احساس نیاز باعث به وجود آمدن موزه ها شده است.
بنابراین، نیاز به شناخت در مورد دست ساخته های یک ملت یا یک تمدن، نیاز به شناخت شیوه های هنری هر قوم یا یک ملت و مقایسه آن ها با سایر اشیای کشورها و تمدن های دیگر، نیاز به شناخت دانش و هویت هنر و تمدن گذشتگان و به ویژه حفاظت از ارزش های میراث فرهنگی گذشتگان از مهم ترین اهداف ایجاد موزه محسوب می شوند.
اولین بار، زمانی که ناصرالدین شاه قاجار به اروپا سفر کرد با مشاهده آثار و نقاشی های موجود در موزه های اروپا، اقدام به جمع آوری اموال و اشیای دربار و ایجاد محلی مانند موزه های اروپایی در کاخ گلستان کرد. ولی اولین موزه رسمی ایران، به دستور وزیر وقت، مرتضی قلی خان ممتازالملک، در سال ۱۲۹۵ هـ. ش، در یکی از تالارهای مدرسه دارلفنون دایر و «موزه ملی ایران» نامیده شد. ولی کوچک بودن این محل موجب شد، در سال ۱۳۰۴ هـ. ش، به دستور رضاخان، عمارت مسعودیه که به شاهزاده مسعود میرزا تعلق داشت، برای موزه در نظر گرفته شود. با افزایش اکتشافات و یافته های باستانی و تاریخی، سرانجام در ۱۲ آبان سال ۱۳۰۹ هـ. ش، قانون حفظ آثار ملی و نظارت بر آن ها توسط دولت تصویب شد و با تصویب این قانون، رضاخان دستور ساخت «موزه ایران باستان» را صادر کرد.

موزه آذربایجان
موزه آذربایجان در سال ۱۳۳۶، در کنار مسجد کبود تبریز، مشرف به خیابان امام قرار ساخته شد. البته ساختمان فعلی موزه در سال ۱۳۴۱ به طور رسمی کار خود را آغاز کرد. این موزه از دو بخش: باستان شناسی دوران قبل از اسلام از هزاره پنجم قبل از میلاد تا دوران ساسانی و باستان شناسی ایران در دوران اسلامی تا پایان عصر قاجار تشکیل شده است.
موزه آذربایجان، همچنین دارای تالار سکه و مهرهای شاهان و فرمانروایان در طول تاریخ است. بر روی این مهرها که از جنس های مختلفی چون انواع عقیق، یشم، سنگ سرخ، یمانی، فیروزه، یاقوت، طلا و نقره ساخته شده، علایم و نشانه های ملی، قومی، مذهبی، تجاری و حکومتی اقوام گوناگونی حک شده که در شهرهای مختلف ایران زندگی می کردند.
آثار بخش پیش از اسلام: جام زرین، موبند زرین، ریتون نقره ای، مجسمه سر شیر مربوز به دوران هخامنشی، یک قبضه شمشیر برنزی همراه با کتیبه ای به خط میخی، متعلق به دوران کاسی ها، تنگ ها و کاسه های شیشه ای مربو به دوران ساسانی.
آثار بخش پس از اسلام: چینی های دوره صفوی، قفل رمزی فلزی با ۴ عقربه و رمز ۶۵۵۳۶ متعلق به سال ۵۶۶ هـ.ق، کاسه برنزی مزین به آیات قرآنی و دعا معروف به جام شفابخش، سنگ نوشته ی معروف « بسم الله»

موزه مشروطه تبریز
موزه مشروطه در اصل، خانه ی «حاج میرزا مهدی کوزه کنانی» معروف به «ابوالمله» است که در تاریخ ۱۲۴۵ هـ. ش، در محله راسته کوچه و در غرب بازار تبریز ساخته شد. این خانه در زمان مشروطه، محل تجمع مشروطه خواهانی چون: ستارخان، باقرخان، ثقه الاسلام، حاج میرزا آقافرشی، حاج میرزا حسین واعظ بوده و در جنگ های ۱۱ ماهه تبریز علیه نیروهای دولتی، محل تشکیل جلسات مشروطه خواهان و ستاد فرماندهی به شمار می آمد. بنای تاریخی این خانه، با معماری دوره قاجار در سال ۱۳۵۴ هـ. ش، به شماره ثبت ۱۱۷۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۶۷ توسط میراث فرهنگی خریداری شد.
آثار موجود: قلمدان، عینک، دستخط و وسایل شخصی رهبران مشروطه، اسلحه یا تپانچه کمری ستارخان، تمبرهای عصر قاجار، تعدادی نشریه محلی و روزنامه های مختلف ایران آن زمان، مهر انجمن های انقلابی آذربایجان، نشان های لیاقت منقوش به عکس ستارخان و باقرخان، گلوله های توپ، فرش و تابلوفرش های مشروطه، عکس های تاریخی از دوران انقلاب مشروطه، تندیس شخصیت رهبران مشروطه، دفترچه هزینه های نهضت مشروطه به قلم حاج مهدی کوزه کنانی

 

موزه باستان شناسی اردبیل
موزه تخصصی باستان شناسی اردبیل با مساحت ۱۸۰۰ متر مربع در مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در سال ۱۳۹۰ ایجاد شد. این موزه که اولین موزه تخصصی در ایران به شمار می رود در خود ۵۰۰ اثر تاریخی متعلق به استان اردبیل را جای داده است. اشیای قرار گرفته در این موزه برحسب دوره تاریخی چیده شده است و علاوه بر این؛ در کنار این موزه سایت باستانی و تاریخی به مساحت ۱ هزارو ۸۰۰ متر مربع طراحی شده که قسمتی از تمدن اشکانی را معرفی می کند.
آثار موجود: انواع سفالینه های ساده و نقاشی شده، ظروف شیشه ای، ظروف چینی به رنگ های آبی و سفید، ابزار و ادوات مفرغی از دوره های مختلف تاریخی استان، نسخ خطی، سکه ها.

موزه مردم شناسی اردبیل
موزه مردم شناسی در میدان عالی قاپو شهر اردبیل و مجاورت بقعه شیخ صفی در محل حمام تاریخی ظهیر الاسلام واقع شده است. بنای اصلی این موزه که حمام است در نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری توسط ظهیرالاسلام ساخته شد، در زمان قاجار شخصی به نام آقا نقی موتمن الرعایا، آن را خریداری و بازسازی کرد و در نهایت در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی پس از خرید به مرمت آن پرداخته و آن را به موزه مردم شناسی تبدیل کرد.
آثار موجود در این موزه ظروف چای، صنایع دستی، تندیس انسان های ملبس به لباس های سنتی و آیینی هستند که صحنه های از آداب و رسوم، نحوه زندگی، لباس های محلی مردان و زنان، نحوه پخت غذاهای محلی و برگزاری مراسم ها و آیین های خاص استان و نیز حمام کردن به شیوه های سنتی و اشیای مربوط به حمام کردن در گذشته را به تصویر می کشد.

تهران - محله ایران (آبسردار) - مدرسه سپهسالار

همه شهرها از مجموعه محله هایی تشکیل شده اند که از نظر ساختاری، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و طبقاتی دارای یکسری تشابه ها و تفاوت هایی هستند. در واقع محله از تجمع خانه ها، معاشرت نزدیک و محکم همسایگان و اتحاد غیر رسمی گروهی از مردم در یک فضای جغرافیایی خاص به وجود می آید.
پیدایش محله ها به شکل امروزی را باید نتیجه تجمع انسان های اولیه در دوران غارنشینی و کوچ نشینی به منظور مقابله با حیوانات و تامین امرار و معاش دانست. در واقع محله به عنوان پناهگاه انسانی به شمار می آمد که در نهایت پاسخگوی ارضای نیازهای جمعی بشر بود. در گذشته اجتماعات براساس ویژگی های قومی و قبیله ای شکل می گرفت ولی با گذشت زمان و به دلیل بروز عواملی چون، افزایش جمعیت، رشد تمدن و گسترش فرهنگ یکجا نشینی ساختار تشکیل تجمعات قومی و قبیله تغییر یافت و براثر وقوع جنگ های طولانی، مهاجرت ها و تقسیم کارها زندگی بشری از قالب قبیله ای در آمد و به زندگی محله ای تبدیل شد.
بر اساس بررسی های صورت گرفته در جغرافیایی شهری، تقسیم شهرها براساس ویژگی های اقتصادی- اجتمای اولین بار در دوره هخامنشیان بوده ولی در زمان ساسانیان ساختار شهرنشینی براساس ویژگی های طبقاتی صورت گرفت، به طوری که برج و باروهای داخل هر شهر براساس ویژگی های اقتصادی- اجتماعی آن محل ساخته می شد که همین باعث تقسیم شهر به طبقات و محله هایی چون محله حاکم نشین، محله طبقات وابسته به حکومت، محله عامه مردم و براساس نژاد، دین و خویشاوندی گردید. در دوران سلجوقیان نیز محله ها براساس ویژگی های قومی قبیله ای تشکیل می شد و هر محله دارای برج و باروی مخصوص بود.
ساختار شکل گیری محله، در دوران پس از اسلام نیز کماکان همانند دوران قبل از اسلام بود. بدین معنی که محله ها براساس نژاد، قوم، دین و خویشاوندی تقسیم می شد و نام محله ها نیز براین اساس انتخاب می شد. اما رفته رفته و با افزایش جمعیت و رشد تمدن شهرنشینی و نیز بروز یکسری نیازهای اجتماعی- اقتصادی هر محله نیاز به ایجاد یکسری فضا های عمومی چون بازار محلی، مغازه ها، مسجد، حمام، مدرسه، آب انبار محسوس شد که همین فضاهای عمومی خود به محله ها نوعی استقلال می داد و ساختار این فضاها به گونه ای بود که بین مردم یک شهر، ارتباط محله ای و هویت اجتماعی ایجاد می کرد.
بنابراین در یک نگاه کلی می توان محله را تداعی گر وجود زنجیره ای از خانواده هایی دانست که در یک فضای جغرافیایی با بافت و محدوده مشخص تا حدودی زیادی دارای ویژگی ها و ارزش های فرهنگی و اجتماعی مشابه ای هستند.

اصفهان - اصفهان - مسجد امام

مساجد
مساجد به عنوان محل عبادت و مکان شکرگزاری و سجده گاه مسلمانان، از مهم ترین مکان های اعتقادی به شمار می رود. تاریخ احداث مساجد در ایران مصادف با ورود اعراب مسلمان به ایران است. بدین ترتیب که با حضور مسلمانان در سال ۱۳ هـ. ق در نقاط مختلف ایران و گرایش ایرانیان به مذهب اسلام، احتیاج به فضاهای عبادی سیاسی نماز جماعت و جمعه، آنان را به ساخت مساجد و مکان های عبادی وا داشت و باعث شد اولین مساجد در ایران احداث شود.
معماری مساجد ایرانی، در اوایل بیشتر متاثر از سبک و اسلوب معماری اولیه مسلمانان در سرزمین عربستان بود و معماران ایرانی به تقلید از معماران اعراب مساجدی را یک محوطه ای با دیوار خشتی و سایبانی از حصیر و چوب در نظر می گرفتند اما با گذشت زمان و بر حسب موقعیت جغرافیایی ایران و بارش برف و باران، معماران ایرانی اقدام به تلفیق معماری اسلامی و معماری بومی- ایرانی کردند و در ساخت مساجد از انواع قوس ها، طاق های ضربی، ایجاد گنبد بر روی پایه های چهار گوش و ایوان به سبک معماری دوره اشکانی، ساسانی و حتی هخامشی استفاده کردند. مهم ترین مشخصات مساجد عبارتند از: مناره، گنبد، حوض و وضوخانه.
اولین مسجد در ایران به دستور سعدابن ابی وقاص در کهندژ تیسفون ساخته شد. از دیگر مساجد قدیمی ایران می توان: مسجد جامع اسیر، مسجد جامع بخارا، مسجد آدینه، مسجد فهوج یزد، مسجد شوش، مسجد تاریخانه دامغان، مسجد دره شهر ایلام، مسجد یزد خواست و مسجد جامع اصفهان را نام برد.

آذربایجان غربی - چالدران - قره کلیسا

کلیساها
کلیسا به عنوان محل عبادت مسیحیان به شمار می آید. مورخان، تاریخ آغاز مسیحیت در ایران را به دوره اشکانیان و قرن اول میلادی نسبت می دهند. موافقت پادشاهان اشکانی با آزادی دین و عقیده مردم سرزمین های تحت حاکمیت، باعث شده بود تعدادی زیادی از مسیحیان و مبلغان مسیحی که مورد آزار و اذیت امپراطوری روم، قرار می گرفتند، وارد خاک ایران شوند و در این کشور در امنیت کامل به تبلیغ و انجام مراسم مذهبی خود بپردازند. مسلما مسیحیان برای انجام فعالیت های مذهبی خود نیاز به مکان های مذهبی چون کلیسا داشتند و همین احساس نیاز باعث احداث کلیسا در نقاط مختلف ایران شد. هرچند در طی دوره های مختلف تاریخی روند تاسیس کلیساها به کندی صورت گرفت ولی در سده های نخستین اسلامی مراکز مسیحی پراکنده ای در بین النهرین، آذربایجان، همدان، فارس، سیستان و بلوچستان، خراسان، آسایای مرکزی، سواحل خزر و ری احداث شد.
ساخت کلیسا در ایران بیشتر مربوط به سده هشتم هجری قمری و در زمان حکومت شاه عباس اول است. یکی از اقدامات شاه عباس تشویق ارامنیان به نقل مکان از ارمنستان و آذربایجان، و استقرار در شهرهایی چون اصفهان، گیلان و مازندران بود. اغلب این ارامنه صنعتکارانی بودند که شاه عباس برای تزیینات بیشتر بناهای اصفهان از هنر و توانایی آن ها استفاده می کرد. ساختار کلیساهای ایران ترکیبی از معماری ایرانی و غیر ایرانی است. در دوره قاجار وقوع جنگ‌ ایران و روس بر سر قفقاز و شکست نیروهای ایران موجب جدا شدن مناطق مسیحی نشین قفقاز و ارمنستان از خاک ایران شد. به دنبال این شکست، عده زیادی از ارامنه آذربایجان از این ناحیه به داخل خاک روسیه مهاجرت کردند و کوشش دولت قاجار برای ماندنشان در آذربایجان ناکام ماند
و تعداد زیادی از آنان نیز به تدریج تا پس از جنگ جهانی اول خاک آذربایجان را ترک کردند و آنچه از قرن‌ها حضورشان در آذربایجان باقی ماند، میراثی از کلیساها و صومعه‌های پراکنده در این سو و آن سو بود.این کلیساها در تابستان سال ۲۰۰۸ میلادی با پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران تحت عنوان «کلیساهای ارامنه ایران» برابر کنوانسیون ۱۹۷۲ سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد یعنی یونسکو در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شدند و در پوشش حمایت و حفاظت بین‌المللی قرار گرفتند.
 

کلیسای تاتاووس یا قره کلیسا
کلیسای تاتاووس یا قره کلیسا از معتبرترین و پر نقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که در جنوب ماکو و ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالداران در روستای قره کلیسا در استان آذربایجان غربی واقع شده است. بنای این کلیسا توسط تعدادی از مسیحیان ارمنی در سال ۳۰۲ میلادی به منظور یادبود یکی از حواریون حضرت مسیح به نام تاتائوس که در سال ۴۳ میلادی، همزمان با دوران حکومت اشکانیان برای ترویج دین مسیحیت وارد شمال غرب ایران شده بود ساخته شد. تاتائوس توانست گروه زیادی از جمله پادشاه ارمنستان و دخترش به نام های ساناتروک و ساندخت را به دین مسیحیت دعوت کند ولی بعد از مدتی ساناتروک پشیمان شده و به مخالفت با آیین مسیحیت می پردازد و دستور قتل تمامی مسیحیان حتی دختر خود و تاتاوس را می دهد.
بنابراین کلیسای تاتائوس را می توان اولین کلیسایی دانست که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده است و همه ساله مراسم خاصی در سالروز شهادت تاتائوس که در هفته اول مرداد ماه می باشد برپا می شود. در این مراسم که ۳ روز برگزار می شود گروهی از ارمنیان ایران از شهرهایی چون تبریز، ارومیه، تهران، اصفهان، قزوین و ... به این محل می آیند و به برگزاری آیین هایی چون خواندن دعای کلیسا و انجام غسل تعمید کودکان و نوجوانان ارمنی با حضور اسقف اعظم می پردازند. عده ای معتقدند وجه تسمیه نام قره کلیسا به خاطر استفاده سنگ های سیاه در این بنا است. قره در زبان ترکی به معنی سیاه است، ولی باید توجه کرد که واژه قره در زبان ترکی علاوه بر این که به معنی سیاه می باشد بلکه دارای معانی دیگری چون: بزرگ، باشکوه، بلند، انبوه و خوش نشین است. کلیسا در طول تاریخ به دنبال حوادث زیادی نظیر زلزله ۱۳۱۹ میلادی، جنگ های ایلخانان، صفویان، عثمانیان و یورش مغول ها به ایران، آسیب های فراوانی دید. آخرین تعمیرات و بازسازی های انجام شده بر کلیسا، به درخواست اسقف ارمنی به نام ذکریا و به دستور عباس میرزا که در آن زمان ولیعهد فتحعلی شاه قاجار بود بازسازی و بخش های جدیدی در این کلیسا ساخته شد. در ضلع غربی کلیسای قدیمی که با سنگ های سیاه احداث شده بود ، تالار دیگری با سنگ های سفید و با تزیینات باشکوهی افزوده شد.
کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا دارای دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک است. بخش قدینی با سنگ های سیاه رنگ و بخش جدید آن با سنگ های سفید ساخته شده است. در بخش خارجی کلیسای سیاه، طرح های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری ها از بنای اولیه کلیسا دیده می شود و در بخش کلیسای سفید حجاری های از تصاویر انسانف نقوش گل و بوته و اشکال حیوانات وجود دارد.
قره کلیسا در تاریخ 18 خرداد 1387 به عنوان نهمین اثر ملی ایران و نیز جهت حفظ قدیمی ترین و برجسته ترین نمادهای معماری ارامنه جهان در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردید.

زنجان - سلطانیه - گنبد سلطانیه

گنبد، در فرهنگ معماری نوعی پوشش منحنی شکل برای سقف یک مکان محسوب می شود که در گذشته معماران مناطق دور از جنگل همچون، مناطق فلات مرکزی ایران و میان رودان، مجبور بودند به دلیل کمبود چوب مناسب برای ساخت سقف های مسطح، از سقف های گنبدی شکل استفاده کنند. بنابراین گنبدها، سازه های نیم کره توخالی هستند که بیشتر به دلیل کمبود چوب در برخی از مناطق به جای سقف های تخت به کار برده می شود.
در فرهنگ لغت فارسی «گنبد»، طاق های بلند و عظیم مساجد و بناهای قدیمی دیگر آمده است که به شکل نیم کره نوک دار، هرمی شکل و یا مخروطی ساخته شده است که در اغلب موارد با کاشی کاری تزیین شده است. از سقف های گنبدی بیشتر در آرامگاه ها، شبستان های مساجد و امام زاده ها استفاده می شد.
براساس اسناد تاریخی، اولین گنبد ساخته شده در ایران، متعلق به دواران اشکانی و اوایل دوران ساسانیان است. ابن البلخی در کتاب خود آورده: «اردشیر شهر فیروز را بنا کرد و شکل آن مدور است چنانکه دایره پرگار باشد. در میان شهر آن جا که مثلاً نقطه پرگار باشد دکه انباشته برآورده است و نام آن ایوان کرده و بر سر آن دکه سای ها ساخته و در میان گاه آن گنبدی عظیم برآورده و آن را «گنبد کیرمان» گویند و طول چهار دیوار این گنید تا زیر قبه آن هفتاد و پنج گز است و این دیوارها از سنگ خارا برآورده است و پس از قبه عظیم از آجر بر سر آن نهاده و آب از یک فرسنگ از سر کوه رانده و به فواره بر این سر برآورده و دو غدیر است که یکی بوم پیر گویند و دیگر بوم جوان و بر هر غدیر آتشگاهی کرده است.»
گنبد سازی در دوران ساسانیان به اوج شکوفایی خود رسید و تا به امروز نیز ادامه داشته و مهم ترین نکته این که این سبک معماری در تمامی دوران تاریخ از نظم دقیق ریاضی در شکل بندی ساختمان تبعیت کرده، به نحوی که می تواند بدون احتیاج به گاه بست و کالبد و قالب در برابر همه نیروهای رانشی به خوبی مقاومت کنند.
مهم ترین گنبدهای عبارتند از: گنبد سلطانیه، گنبد شیخ جنید، گنبد علویان، گنبد عالی ابرقو، گنبد قابوس، گنبد غفاریه، گنید سبز، گنید کبود.

آذربایجان شرقی - مراغه - رصدخانه مراغه

علاقه به مطالعه و بررسی ستارگان و تاثیر این اجرام آسمانی بر زندگی بشر از دیرباز مورد توجه ایرانیان بوده به طوری که با مطالعه آثار برجای مانده از ایران قدیم، در می یابیم که اطلاعات ارزشمندی درمورد آخرین اکتشافات علوم نوین و علم ستاره شناسی برجای مانده است. یکی از مهم ترین روش مطالعه ستاره ها، مشاهده و رصد آنان است. اما به دلیل وجود فاصله زیاد بین زمین و اجرام آسمانی، بشر همواره به فکر یافتن ابزاری برای رصد این اجرام بودند که در نهایت نتیجه این تفکر در گذشته دستیبابی به ابزاری چون سدس و اسطرلاب و امروزه تلسکوپ بوده است.
البته مکان هایی که برای مشاهده، بررسی و اندازه گیری اجرام و پدیده هایی آسمانی ساخته و ابزار مشاهده این اجرام در ان قرار گرفته است رصد خانه گفته می شود. از ابزارآلات موجود در رصدخانه های گذشته می توان به سُدس و اسطرلاب اشاره کرد، ولی امروزه رصدخانه ها مجهز به تلسکوپ های بزرگ نوری یا رادیویی هستند که در اتاق های گردنده نصب می شود.
سدس، به شکل کمانی از دایره است که هر چه شعاع این کمان بزرگ تر بود امکان اندازه گیری دقیق تری وجود داشت.
اسطرلاب، یکی دیگر از ابزارهای ستاره شناسی است که به شکل صفحه مدور فلزی از جنس برنز یا برنج و گاهی نیز از جنس آهن و فولاد بود که به صورت بسیار دقیق، ظریف و مستحکم ساخته می شد. از این دستگاه برای محاسبات کارهای نجومی از قبیل: جستجوی ارتفاع و زاویه آفتاب، محل ستارگان و سیارات، منطقه بروج و نیز برای به دست آوردن طول و عرض جغرافیایی مناطق در شبانه روز و تمام فصول، برای به دست آوردن ارتفاع کوه ها و پهنای رودخانه ها و دیگر ناهمواری های زمین، تعیین ساعات طلوع و غروب ستارگان ثابت و سیاراتی که نام آن ها بر دستگاه اسطرلاب نوشته شده بود، استفاده می شد.
ساخت رصدخانه در گذشته در میان اقوام و ملل قدیم رایج بوده به طوری که با بررسی اسناد تاریخی پی می بریم در زمان کلدانیان نیز مکان هایی را برای رصد ستارگان ایجاد کرده بودند. اما آنچه امروزه از رصد خانه ها برجای مانده نشان می دهد نخستین رصدخانه به صورت پیشرفته از حدود سال ۲۱۲ هجری در بغداد ساخته شد که دو اخترشناسان برجسته آن زمان یعنی فضل بن نوبخت اهوازی و محمد بن موسی خوارزمی اداره آن را برعهد ه داشتند. پیشرفت رصدخانه ها با ساخت رصدخانه مراغه در قرن هفتم به اوج خود رسید ولی دوران شکوفایی رصدخانه در سده نهم هجری یعنی زمان ساخت رصدخانه الغ بیگ بود.
رصدخانه ها از نظر معماری، ساختمانی گنبدی شکل است که تلسکوپ را از گزند باد، باران و برف دور نگه می دارد. در گنبد رصدخانه دریچه ای تعبیه شده است که با کنار رفتن دریچه می توان با تلسکوب آسمان را مشاهده کرد. به طور معمول این بناها را دور از نور شهر و در بالای کوه ها و ارتفاعات و یا کنار اقیانوس ها احداث می کردند تا از مزاحمت ابرها، گرد و غبار، روشنایی شهر ها و خیابان ها به دور باشند.
از مهم ترین رصدخانه های ایران می توان: رصدخانه مراغه، رصدخانه عبدالرحمن صوفي رازي در شهر ری، رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی در تبريز، رصدخانه ابوریحان بیرونی در شيراز، رصدخانه بخش فیزیک دانشگاه فردوسی مشهد، رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران، رصد خانه آلاشت مازندران ، رصد خانه دانشگاه کاشان، رصدخانه ملي ايران، رصدخانه شهرگور را نام برد.

اصفهان - اصفهان - چهلستون

عمارت ها
هنر معماری همچون هنرهای دیگر در نزد ایرانیان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سبک معماری عمارت ها و خانه های ایرانی نه تنها تحت تاثیر عوامل زیادی چون: موقعیت جغرافیایی، تنوع آب و هوایی، آداب و رسوم، مراسم مذهبی، روحیه، اخلاقیات و نیز: موقعیت شغلی، طبقه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی مالکان عمارت ها و خانه ها قرار داشته، بلکه از اصول معماری خاصی مانند جنبه انسانی معماری، رعایت میزان و تناسب، استفاده از مصالح بومی، فن اجرای نقشه ، توجه به قسمت درونی بنا به منظور حفظ کرامت انسانی و در نهایت توجه به حیاط پیروی می کرده است.
معماران و هنرمندان ایرانی همچنین، دقت و وسواس خاصی در تزیین و خلق زیبایی در بناها داشتند، به طوری که این ذوق و خلاقیت ها را می توان در حکاکی های به جا مانده بر روی سنگ ها، گچکاری ها، نقاشی ها، آیینه کاری ها، کاشی کاری ها و مزاییک کاری های صورت گرفته بر معماری های برجای مانده به خوبی مشاهده کرد.

عمارت اعیانی تبریز
عمارت اعیانی یا خانه امیر نظام گروسی از جمله عمارت های باقی مانده از دوره قاجار است که در زمینی با مساحت ۳ هزار متر مربع در محله ششگلان تبریز واقع شده است. این عمارت در دو طبقه با زیربنای ۱۵۰۰ متر مربع دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی با باغچه ها، حوض ها، ۱۶ ستون با سرستون های زیبا، پنجره های مشبک ارسی با شیشه های رنگی، گچبری های نمای شمالی و جنوبی، آینه کاری و گچبری های تالارهای داخلی و پذیرایی ها ساخته شده است.
خانه امیر نظام گروسی که موزه قاجار تبریز نیز خوانده می شود در سال ۱۳۷۰ توسط میراث فرهنگی خریداری و با شمار ۱۷۴۹ در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید. در سال ۱۳۸۴ موزه قاجار راه اندازی شد که تالارهایی برای نمایش بافته، چینی، آبگینه، سکه، ابزار موسیقی، خاتم و ابزارهای فلزی دوره قاجار اختصاص یافته است.
 

عمارت شهربانی ارومیه
عمارت شهربانی، در سال ۱۳۰۷ به دستور رضاشاه و با کاربری نظامی- اداری در مرکز شهر ارومیه و میدان توپخانه قدیم ساخته شد. مصالح اصلی این عمارت که آجر، گچ و سنگ در نمای بیرونی استفاده شده توسط معماری به نام «مشهدی محمدحسین معمار» معروف به «ملا اوستا» بنا شده شده است. نقشه ساختمان به شکل مدور ساخته شده که با توجه به نوع کاربری اولیه، بنا دارای فضاهای داخلی زیادی است که به وسیله راهروی مرکزی به هم متصل می شوند.
عمارت شهربانی که به عمارت کلاه فرنگی نیز معروف است در سال ۱۳۶۰ از ماهیت نظامی- اداری به کاربری مسکونی درآمد و این کار باعث به وجود آمدن تغییراتی در عمارت شد و در نهایت این عمارت با شماره ۲۷۶۱ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده و در مالکیت سازمان میراث فرهنگی است.

 

 عمارت عالی قاپو
عمارت عالی قاپو، به دستور شاه عباس اول در سال ۱۰۵۴ هـ. ق، در محدوده میدان نقش جهان اصفهان ساخته شد. این عمارت که در گذشته به نام های علی قاپو، دولتخانه مبارکه نقش جهان و قصر دولتخانه نامیده می شد از ۵ طبقه تشکیل شده است و طبقه سوم دارای ایوان بزرگی با هیجده ستون بلند است. مهم ترین ویژگی این بنای باشکوه، گچبری های طبقه آخر است که با هنرمندی رضا عباسی از هنرمندان برجسته عصر صفوی بر طاق ها و دیوارهای این تالار نقش بسته و به اتاق موسیقی یا اتاق صدا معروف است. البته علاوه بر این شاهکار هنری، هر طبقه تزیینات خاص خود را دارد.
به طور کلی عمارت عالی قابو، نه تنها محل پذیرایی های رسمی شاه عباس اول بود بلکه محل سان قشون و هدایای سفرا، تماشای مناظر، تماشای مسابقه چوگان، چراغانی، آتش بازی و نمایش های میدانی پهلوانی نیز بود.

عمارت عین الدوله
عمارت عین الدوله، توسط عین الدوله، صدراعظم مظفرالدین شاه، در تهران، در مساحتی حدود ۱۱ هزار و ۹۰۰ متر مربع و زیربنای ۸۰۰ متر مربع و در دو طبقه ساخته شده است. این عمارت، که در خیابان مبارک آباد پاسداران واقع شده، شامل دو طبقه است که طبقه همکف دارای یک شاه نشین با سقف آیینه کاری شده، نقاشی دیواری، گچ بری و قاب بندی تزیین شده است.
عمارت عین الدوله در پایان جنگ جهانی دوم و زمان برگزاری کنفرانس تهران، محل اقامت استالین، چرچیل و روزولت بود. این عمارت در دوره پهلوی، به بصیرالدوله هروی فروخته شد و بعد از مرگ وی مالکیت این عمارت ابتدابه پسرش دکتر نصرت الله هروی و سپس به دخترش شیرین هروی رسید. اما در ۱۳۷۶ هـ.ش، مالکیت این باغ با توافق تنها وراث وی در اختیار شهرداری قرا گرفت و در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

عمارت مستوفی الممالک
عمارت مستوفی الممالک، متعلق به میرزا حسن خان مستوفی الممالک در دوره سلطنت ناصرالدین شاه در محله سنگلج تهران است. این عمارت در سال ۱۳۱۱ هـ. ق و با نظارت محمد تقی خان، رییس بنا خانه و معمار باشی، به سبک بناهای اروپایی ساخته شده است. به همین دلیل می توان گفت این عمارت اولین عمارت ساخته شده به سبک فرنگی است که در آن بیشتر از تزیینات و گچبری های فرنگی استفاده شده است.
عمارت مستوفی الممالک دارای ویژگی منحصر به فردی است که عبارتند از: در ورودی چوبی دولنگه، آستانه کتیبه دار با هفت پله مرمر با دو ستون در بالای آن، گچ بری های نقش حیوانات افسانه ای با سر انسان و بدن شیر، انسان بالدار یا فرشته، گل و گیاه به شکل پیچک یا طرح اسلیمی دسته گل، گل و گلدان، سبد پرمیوه، انواع پروانه ها، پرندگان شکار شده و آویخته مثل قرقاول ، اردک.

عمارت ذوالفقاری
عمارت ذوالفقاری یا عمارت کلاه فرنگی توسط حسین قلی خان نظام العداله، از سرداران جنگ هرات و فرد با نفوذ ولایت خمسه، در محله ای به نام دالان آلتی، ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع شهر زنجان ساخته شده است. این عمارت ترکیبی از سبک معماری عصر قاجاریه و سبک معماری غربی و برگرفته از بناهای گوتیک اروپایی است که در دو طبقه بنا شده و متشکل از قسمت های اندرونی و بیرونی است.
عمارت ذوالفقاری، یکی از اولین نمونه های پوشش شیروانی در زنجان است که از تزیینات متنوعی چون تزیینات فلزی، سنگی، آجری، گچی، چوبی و کاشی برخوردار است و در پایین دیوارهای طبقه همکف کاشی کاری برجسته با رنگ قهوه ای، زرد و قرمز صورت گرفته و تزیینات سنگی و گچی بیشتر در ستون های ورودی همکف و ایوان های ستون دار طبقه اول دیده می شود. این عمارت در سال ۱۳۷۵ با شماره ثبتی ۱۸۵۲ در فهرست آثار مل کشور به ثبت رسد. و در سال ۱۳۸۶ با انتقال مردان نمکی و آثار به دست آمده از معدن نمک چهرآباد به موزه موقت مومیایی ها تبدیل شد و در سال ۱۳۸۸ اولین موزه باستان شناسی استان در این عمارت افتتاح شد.
 

عمارت باغ ارم
عمارت باغ ارم، در دامنه کوه آسیاب سه تایی واقع شده  که از شمال غربی به خیابان آسیاب سه تایی، از شمال شرقی به بلوار ارم و از شمال به میدان ارم در شیراز محدود می شود. این عمارت، توسط جانی خان قشقایی و پسرش محمدقلی خان در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد ولی ساختمان کنونی عمارت در زمان ناصرالدین شاه قاجار به دستور میرزا حسن علی خان نصیرالملک طبق معماری دوره صفویه و قاجاریه و در سه طبقه احداث شد. از ویژگی های بارز طبقات این عمارت وجود حوض با آب نما و طاق هایی با کاشی های هفت رنگ در طبقه همکف، ایوانی دو ستونی با کاشی های هفت رنگ مزین به مجالسی از سواران، زنان و گل ها، تالارها بزرگ و کوچک در طبقات دوم و سوم، وجود سنگ های آهکی با نقوش برجسته داریوش به تقلید از نقش های تخت جمشید و دیگر هنرنمایی هایی که باید از نزدیک آن را دید.
باغ و عمارت ارم، در سال ۱۳۴۵ هـ.ش، پس از خریداری توسط دانشگاه شیراز خریداری مرمت شد و در سال ۱۳۵۸ این بار به وسیله سازمان میراث فرهنگی بازسازی شد و امروزه به باغ گیاه شناسی تبدیل شد و همچنان در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد.

مازندران - پل ورسک

پل ها
پل ها گذرگاه هایی بر روی رودها و دره ها هستند که به منظور تسهیل در رفت و آمد و کنترل طغیان آب رودخانه های غیر قابل کنترل، ساخته شده است . فرآیند ساخت پل از زمانی شروع شد که بشر برای تسهیل تردد خود از روی نهرها، دره ها، مسیل ها و دسترسی آسان به این اماکن، به فکر قرار دادن تنه درختان و سنگ ریزه ها بر روی رودخانه ها، به منظور مهار آب و مشخص کردن مسیر جریان آن ها افتاد.
هرچند قدمت ساخت پل در ایران به دوره هخامنشیان می رسد ولی از این دوره غیر از پایه های چند پل چیزی باقی نمانده است، ولی یکی از مهم ترین دوره های پل سازی ایران قبل از اسلام، مربوط به عصر ساسانیان است که با وجود گذشت ۱۵۰۰ سال هنوز حدود ۷۴ پل از آن دوره باقی مانده که برای مثال می توان پل دختر در استان لرستان روی کرخه را نام برد. پس از اسلام، صنعت پل سازی در دوره صفویه، به اوج شکوفایی رسید و این دوره با ۱۴۳ پل، یکی از درخشان ترین دوره های پل سازی در ایران به شمار می رود.
 

پل خداآفرین
پل خداآفرین، متشکل از دو پل مستقل است که در شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی، بر روی رودخانه ارس ساخته شده است. پل اول با طول ۱۶۰ متر و ۱۵ طاق جناقی- هلالی و با ابعاد نامساوی، متعلق به دوره سلجوقی و در واقع از مشترکات ایران و جمهوری آذربایجان به شمار می آید. این پل همچنین، از مصالحی چون سنگ های قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها و ملات آهک و گچ ساخته شده است. پل دوم خداآفرین، متعلق به دوره صفوی است که با فاصله حدود ۱۰۰ متر با پل اول و با ۱۲۰ متر طول، ۱۰ طاق، از مصالح سنگ تراشیده همراه با ملات گچ و آهک ساخته شده است.

 قاری کورپوسی یا پل پیرزن
قاری کوپوسی از جمله پل های تاریخی و مشهور استان آذربایجان شرقی است که بر روی رودخانه «میدان چایی» در خیابان ثقه الاسلام شهر تبریز واقع شده است. از آنجا که هزینه احداث پل را پیرزنی به عهده گرفته است آن را «قاری کورپوسی» نام نهاده اند. کلمه «قاری» در زبان ترکی به معنای «پیرزن» و «کورپی» به معنای «پل» است.
قاری کورپوسی در واقع بازار بزرگ و بخش شمالی شهر را که شامل ششگلان و دوه چی یا همان شتربان می باشد را به هم متصل می نماید. این پل در ابتدای ساخت دارای هشت دهنه با قوس های مدور بود ولی در اواخر دوران قاجار سرستون های کله قوچی و چراغ های قدیمی نیز بر آن اضافه شد. پل پیرزن در تاریخ ۱۳۷۹/۹/۲۰ با شماره ی ثبتی ۲۹۲۱ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.

پل دختر میانه
پل دختر در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر میانه و در دامنه شرقی قافلانکوه، بر روی رودخانه قزل اوزن ساخته شده است. این پل از سه دهانه بزرگ و محکم با پایه های آجری بر روی آب برهای سنگی تشکیل شده است. به عقیده باستان شناسان ساخت اولیه این بنا متعلق به دوره ساسانیان می باشد، اما با توجه به سبک معماری و ویژگی های آن، می توان تاریخ ساخت این پل را به قرن ۸ هجری نسبت داد.
 

 پل میمند
پل میمند، از پل های دوره صفویه در استان آذربایجان غربی است که بر روی رودخانه گدار در کنار روستای میمند شهرستان نقده ساخته شده است. بقایای این پل نشان می دهد، این پل در گذشته، شاه راه ارتباطی بین سه شهر مهاباد، نقده و ارومیه بوده است ولی از آن جا که پایه های آن بر روی بستر رودخانه خروشان گدار ساخته شده از پی سازی محکمی برخوردار نبود.
پل تاریخی میمند از دو پایه سنگی مکعبی تراش دار، آجر و سه دهانه ساخته شده که دهانه وسطی، از دهانه های کناری بزرگ تر است. مصالح مورد استفاده در این پل: آجر، ملاط آهک و در بخش فوقانی سنگ های درشت رودخانه است.

پل گاومیشان
پل گاومیشان، در شهرستان دره شهر استان ایلام، بر روی رودخانه سمیره ساخته شده است. این پل با دهنه ایی به عرض ۵۰ متر، بزرگ ترین دهنه پل کشور است که در دوره ساسانیان احداث شد. این پل دارای پنج چشمه بزرگ است است که پایه ها و تکیه گاه های اصلی پل دایره ای شکل و قطور است.
پایه های اصلی پل گاومیشان، از چیده شدن سنگ های مکعبی بزرگ و تراشیده شده در ابعاد مساوی بر روی به وجود آمده است. مصالح اصلی مورد استفاده در این پل، سنگ، آجر و ملاط گچ است. از دیگر ویژگی های بارز این پل وجود طاقچه های مسدود و باز و نیز موج شکن های است که به وسیله آن راهروها با چند پله به هم متصل می شوند.
پل تاریخی گاومیشان در سال ۱۳۷۷ توسط سازمان میراث فرهنگی کشور در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
 

سی و سه پل
سی و سه پل، با طول تقریبی ۲۹۵ متر و عرض ۱۳.۷۵ متر در سال ۱۰۱۱ هجری و در زمان صفویه بر روی رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان ساخته شد. این پل توسط الله وردی خان سپهسالار در دو طبقه احداث شد و چهار باغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل می کرد.
سی و سه پل که به نام الله وردی خان هم معروف است دارای نام هایی دیگری چون پل جلفا، سی و سه چشمه، چهار باغ و زاینده رود است، در دوره صفویه محل برگزاری جشن «آبریزان» یا «آبریزکان» بود. از ویژگی های مهم این پل وجود پیاده روی مسقف در طبقه پایین و بالای پل است. عمده مصالح به کار رفته در این پل؛ آجر با ملات گچ در تمام بدنه و و طاق های طبقه بالا و سنگ با ملات ساروج در پایه ها و برج های کناری طبقه پایین است
 

پل مشیر
پل مشیر الملک در سال ۱۲۸۸ هـ. ق، به دستور حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک، حاکم فارس، بر روی رودخانه دالکی در مسیر راه برازجان – شیراز در استان بوشهر ساخته شده است. این پل تاریخی که به منظور انجام امور تجاری و یک راه ارتباطی بین فارس و بوشهر در دوره قاجاریه به شمار می آمد، دارای ۶ دهانه است که دهانه وسطی از دیگر طاق ها بلندتر و پهن تر است. به دلیل خروشان بودن رودخانه دالکی، پایه های این پل در دو جهت مخالف و موافق جریان رودخانه، دارای موج شکن های مثلثی و موج شکن مدور است. حاج محمد رحیمی، معمار معروف محلی در ساخت این پل از مصالحی چون، قلوه سنگ و ملاط ساروج و گچ استفاده کرد و نمای بیرونی و سطح روی آن را با آجرکوره ای تزیین کرده است.

پل بازارک
پل بازارک، در زمان حکومت قاجاریه بر روی رودخانه سیاب یا سیاه آب که در گذشته در منطقه رباط کریم جریان داشت و یکی از راه های مهم ارتباطی و عبور کاروان ها و مسافران رباط کریم به ساوه به شمار می رفت، ساخته شد. در واقع این پل، در گذشته و در زمان جریان رودخانه سیاب، به عنوان تنها راه ارتباطی بین کاروانسرای حاج کمالی در شرق رودخانه یعنی رباط کریم و قلعه سنگی در غرب رودخانه، از اهمت بالایی برخوردار بود.
پل بازارک دارای سه دهنه طاق است که دهانه میانی بزرگتر از دهانه های کناری است. این پل امروزه در محله بازارک، خیابان شهید مجید ناصری واقع شده است. پل بازارک در سال ۱۳۸۲ به شماره ۱۰۸۱۹، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

پل شالو
پل شالو، از جمله پل های دوره ساسانی است که بر روی یکی از سرشاخه های رود کارون و در مسیر راه شوسه ایذه – دره دز ساخته شده است. این پل با پایه هایی به طول ۱۵۰ متری بر روی دره ای تنگ احداث شده و از مهم ترین راه های ارتباطی جنوب ایران بود که خوزستان را به فلات مرکزی ایران متصل می کرد. البته باید خاطر نشان کرد که این پل، در دوره هخامنشی، اصفهان را به شهرهای ایذه و شوشتر متصل می کرد. مصالح مورد استفاده در این پل، قلوه سنگ، سنگ های تراشیده و ملات گچ و آهک است. امروزه به جای پل قدیم شالو، برای ارتباط طرفین کوه و تردد وسایل نقلیه سنگین پل آهنی احداث شده است.

پل تاریخی میر بهاالدین
پل میربهاالدین،‌ پل ارتباطی زنجان – کردستان در دوره قاجاریه به شمار می رفت که در سال ۱۳۱۲ هـ. ق، توسط تاجر به نام ناحیه خمسه، حاج میرزا بهاالدین زنجانی، در جنوب شهر زنجان و بر روی رودخانه زنجان رود ساخته شده است. این پل از ۳ دهانه با طاق جناقی و هلالی تشکیل شده که طاق وسطی از دیگر دهانه ها بزرگتر می باشد.
پل میربهاالدین از قطعات سنگ تراشیده و ملات آهکی ساخته شده و پایه های آن بر روی سطح سنگ فرش شده قرار دارد و بالای این پایه ها، دو طاق کوچک دو طبقه ای وجود دارد، نمای بیرونی این پل پوشیده از آجر است. پل میربهاالدین در سال ۱۳۵۶، با شماره ثبتی ۱۴۴۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
 

پل حاج سید محمد
پل حاج سید محمد، در سال ۱۳۳۰ هـ. ق، توسط حاج سید محمد، از تجار معروف زنجان در دوره قاجار، در مسیر زنجان- همدان بر روی رودخانه زنجان رود ساخته شد. این پل از ۳ دهانه جناقی اصلی و ۲ دهانه کوچک جناقی بر روی پایه های سنگی تشکیل شده که دهانه میانی آن بزرگتر از دهانه های کناری است. پایه های پل تا ارتفاع ۲ متر با سنگ های سفید و ملات ساروج بر روی سطح سنگ فرش شده رودخانه ساخته شده و دردرون پایه ها از سنگ های درشت رودخانه استفاده شده است. طرفین سطح گذرگاه پل، جان جان پناه هایی وجود دارد که به وسیله سنگ های رودخانه ای پوشیده شده است.
پل حاج سید محمد، در سال ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۴۸۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

پل سردار
پل سردار، سومین پل احداثی بر روی رودخانه زنجان رود است که در سال ۱۳۳۳ هـ.ق ، توسط یکی دیگر از بزرگان ناحیه خمسه، یعنی ذوالفقارخان اسعدالدوله، در قسمت جنوب غربی شهر زنجان ساخته شد. البته عده ای ساخت پل سردار را به حاجیه خانم قمرتاج نسبت می دهند. این پل دارای ۳ دهانه با طاق های جناغی است که مثل سایر پل های دوره قاجار دهانه وسطی پل از دیگر دهانه ها بزرگتر است و برخلاف ۲ پل موجود بر روی رودخانه زنجان رود از تزیینات معلقی زیبا در حاشیه طاق ها و چشمه طاق ها، تزیینات کاشی بر بالای دهلیزها و کاشی کاری به صورت نوار در اطراف دهانه پل و نیز آجر در نمای شرقی، برخوردار است.
پل سردار در سال ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۴۸۵ توسط سازمان میراث فرهنگی، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
 

پل لاتیدان
پل لاتیدان، طولانی ترین پل تاریخی ایران است که در شهرستان خمیر از بخش های مرکزی بندرعباس در استان هرمزگان واقع شده است. این پل، معروف به پل کول در دوره صفویه بر روی رودخانه کول احداث شد. در ابتدای ساخت پل لاتیدان دارای ۲۳۳ دهانه بود که در میان طاق های آن چشمه طاق هایی در طبقه دوم ساخته شده است. پل لاتیدان سال‌ها در زیر خاک مدفون بود اما در سال ۱۳۷۲، در اثر سیلاب در نزدیکی شهرستان خمیر از زیر خاک نمایان شد.
پل لاتیدان در دوره صفویه، ابتدا به منظور عبور کاروان ها نظامی برای بیرون راندن پرتغالی ها از خلیج فارس بنا شده بود ولی بعدها به یک پل تجاری در مسیر بندرعباس- لار تبدیل شد. مصالح عمده مورد استفاده در این پل، بیشتر سنگ های تراشیده شده است که این از مهم ترین تفاوت های این پل با دیگر پل های آجری دوره صفویه است. پل لاتیدان در سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۰۵ توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

پل ورسک
پل ورسک در سال ۱۳۰۶، در ۸۵ کیلومتری جنوب قائم شهر- تهران، محور سوادکوه در استان مازندران، بر روی دره ورسک ساخته شد. این پل توسط مهندسان آلمانی و اتریشی و به سرمهندسی والتر اینگر با تضمین ۷۰ ساله، در طول جنگ جهانی دوم، با ابزار آلات بسیار ساده مثل دینامیت و دریل دستی احداث شد و با توجه به ارتفاع زیاد این بنا در محل دره ورسک، هیچ سازه فلزی در ساخت آن مورد استفاده قرار نگرفته است.
پل ورسک در جنگ جهانی دوم به دلیل نقش مهمی که در جابجایی نیروهای متفق داشت از شهرت جهانی برخوردار شد به طوری که چرچیل، نخست وزیر انگلیس آن را پل پیروزی نامید. در ساخت این پل که دارای ۶۶ متر دهانه قوسی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره است از مصالحی چون؛ ملات سیمان، شن شسته شده و آجر استفاده شده است. پل ورسک با شماره ثبتی ۱۵۳۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

گلستان - گنبد کاووس - برج قابوس

برج به بنای بلند و مدور و یا چند ضلعی گفته می شود که بیشتر به منظور دیده بانی و دفاع مورد استفاده قرار می گرفت. اغلب این بناها به صورت مجزا در نزدیکی دیوار شهرها، قلعه ها و یا کاروانسراها به شکل حصاری استوانه ای احداث می شدند و یا متصل به دیوارها و استحکامات قلعه ها ساخته می شدند.
البته علاوه بر این که برخی از کبوترخانه ها و مقبره ها برج نامیده می شدند تعدادی از بناهایی که میل نامید می شدند و به منظور روشن کردن آتش در بالای این میل ها و راهنمایی گمشدگان ساخته می شدند برج نام گرفتند.
اولین برج برجای مانده در ایران، برج های مستطلیل شکل با دیوارهای خارجی منقش به برجستگی های نیمداره ای هستند که در ویرانه های اقامتگاه امویان وجود دارد.
تعدادی از مهم ترین برج های تاریخی ایران عبارتند از: برج سه گنبد آذربایجان غربی، برج غفاریه در مراغه، برج کهنه شهر، برج شاطر در اردبیل، برج کبوتر در تیران و کرون، برج کهن دژ در خمینی شهر، برج کردان و برج میدانک در کرج، برج حسینیه خان در بندر گناوه، برج و قلعه خورموج، برج طغرل در ری، برج های رضاخانی در بهبهان، برج پیرعلمدار و برج طغرل در دامغان، برج چهل دختر در سمنان، برج کاشانه و برج مزج در شاهرود، برج ها دوگانه خرقان در بویین زهرا، برج آجری اوشقون بابا و برج اوچ گنبد خان در بیجار، برج بهرامجرد و برج محله سلورد در بردسیر، برج خشتی استبرق در شهربابک، برج نادری در کرمان، برج رادکان در کردکوی، برج قابوس در گنبد کاووس.

برج طغرل
برج طغرل با مساحتی حدود ۴۸ متر مربع و ارتفاعی ۲۰ متر در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهرری در استان تهران واقع شده است. این برج با قدمتی ۷۰۰ ساله متعلق به دوران حکومت سلجوقیان می باشد که به صورت استوانه ای و متشکل از ۲۴ کنگره با اسکلتی خشتی و آجری ساخته شده است.
با توجه به وجود ۲۴ کنگره موجود در برج طغرل می توان آن را یک ساعت آفتابی عظیمی دانست که تیغه های آجری و شیارهای روی آجرها در برابر نور خورشید، کار عقربه های ساعت را انجام می دهند به طوری که حتی دقیقه ها و ثانیه های روز را هم معلوم می کنند. از دیگر کاربردهای این در برج در گذشته، روشن کردن آتش بر روی دیوارهای بلند برج در شب های تاریک بود. بدین ترتیب که مسافران جاده ابریشم که از خراسان به ری می آمدند در تاریکی شب در جاده نمانند. البته در روزها نیز پاسخگوی احتیاجات گاه شماری مردم بوده است.
برج طغرل در سال ۱۳۰۱ هـ. ق، به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط وزیر وقت، امین السلطان مرمت و بازسازی شد. در سال ۱۳۱۰ برج طغرل با شماره ۱۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا مدت ها این برج مورد استفاده قرار نگرفت و متروک ماند تا این که در نیمه سال ۱۳۷۷ برای بار دوم مرمت آن آغاز شد و در زمستان سال ۱۳۷۹ به پایان رسید. در حال حاضر نیز بازسازی بنا برعهده شهرداری منطقه ۲۰ تهران است که حدود ۲ هکتار محوطه برای آن با هدف گسترش و ساخت فرهنگسرا، کتابخانه، موزه و رستوران در نظر گرفته شده است.
 

برج چهل دختر
برج چهل دختران دامغان با ارتفاعی حدود ۱۵ متر در غرب شهر دامغان و در کنار جاده دامغان به سمنان واقع شده است. عده ای تاریخ ساخت بنا را به دوران پیش از اسلام نسبت می دهند. البته با توجه به سبک معماری و تحقیقات انجام گرفته و خاک برداری های صورت گرفته در این بنا ونیز وجود دو اثر تاریخی مهم به نام های کوشمغان و زاوغان در نزدیکی آن این بحث را قوت می بخشد که به احتمال زیاد زمانی برج چهل دختران یکی از آتشکده ها و اماکن مهم و متبرکه زرتشتیان به شمار می آمد و احتمالاً برج چهل دختران همانند برج چهل دختر سمنان از خشت خام ساخته شده بود. اما در دوران حکومت سلجوقیان، در سال ۴۴۶ هجری و به دنبال فرو ریختن قسمت هایی از بنا، ابوشجاع اصفهانی دستور ساخت و بازسازی برج را داد و تقریباً برج چل دختر به سبک برج طغرل و میل رادکان احداث گردید.
برج چهل دختران دامغان که در کنار امامزاده جعفر، امامزاده محمد و مقبره شاهرخ تیموری قرار گرفته، دارای نمایی آجری با کتیبه ای در سردر برج می باشد. این کتیبه به خط کوفی نوشته شده است که خواندن آن بسیار مشکل است. در وسط برج قبر ساده ای از گچ وجود دارد که صاحب آن مشخص نیست.
برج چهل دختران دامغان در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

فارس - شیراز - سعدیه

آرامگاه ها
محل دفن اجساد مردگان در حفره های داخل خاک را گور یا قبر گویند. حال اگر این محل مورد احترام مردم باشد و شخص متوفی جزو شخصیت های مهم دینی، اجتماعی و یا سیاسی باشد به آن جا آرامگاه یا مقبره گفته می شود. همان طور که از نامش مشخص است، آرامگاه در فرهنگ فارسی به جای آسایش، محل آرام، خانه، مسکن، وطن، آبادی معنی شده است. بنابراین آرامگاه به عنوان بنای یادبود برای فرد یا افراد معروف ساخته می شود که گورشان در داخل این بنا قرار دارد.
تعدادی از آرامگاه موجود در کشور که برای یک شخص خاص، مجزا و در محل های خاص ساخته شده اند جزو آثار دیدنی کشور به شمار می آیند و هر ساله تعداد زیادی جهت زیارت و بازدید به این اماکن مراجعه می کنند. از این آرامگاه ها و مقبره ها می توان به آرامگاه و مقبره: مقبره الشعرا در تبریز، ابن بابویه در تهران، ظهیرالدوله در تهران، آبش خاتون در فارس، آرامگاه ابوعلی سینا و بابا طاهر در همدان، آرامگاه امام محمد غزالی یا هارونیه در مشهد، آرامگاه نادر در مشهد، آرامگاه بایزید بسطامی در شاهرود، آرامگاه شاه نعمت‌اللّه ولی در كرمان، آرامگاه شیخ عطار نیشابوری در نیشابور، آرامگاه صائب تبریزی در اصفهان، مقبره اوحدی مراغه‌ای در مراغه و غیره اشاره کرد.

مرکزی - اراک - بازار اراک

بازار به محل خرید و فروش و عرضه کالا گفته می شود و ریشه اصلی این کلمه از زبان پهلوی گرفته شده است. این مکان در واقع، محل حضور عده ای با عنوان «خریدار» برای تهیه کالا و خدمات مورد نیاز خود از عرضه کنندگان کالا و خدمات با عنوان «فروشندگان» است. بنابراین: بازار محل تجمع خریداران و فروشندگانی است که در حال انجام مبادله و داد و ستد کالا و خدمات هستند.
هرچند، شکل گیری بازار، مقارن با شکل گیری شهرها بود و در طی تاریخ و از دوران هخامنشیان تا ایران پس از اسلام شاهد رشد و رونق این مکان ها بودیم، اما آنچه امروزه از بازارهای قدیمی موجود در شهرهای ایران باقی مانده و هم اکنون نیز مورد استفاده قرار می گیرد متعلق به دوران صفویه به بعد است، به طوری که بسیاری از بازارهای بزرگ در شهرهای بزرگی چون: تبریز، اردبیل، شیراز، اصفهان، قزوین، تهران از یادگاری های آن دوره به بعد است.
مهم ترین مشخصات بازارها سنتی ایران عبارتند از: وجود راسته یا گذرگاه های اصلی و فرعی، وجود مجتمع های تجاری که دارای انبارها و محل هایی برای سکونت موقت بازرگانان بودند و نیز وجود مجتمع های تجاری بی امکان سکونت مثل قیصریه، تیمچه و بدستان. با گسترش بازار رفته رفته در کنار این مکان، کاروانسرا، حمام، مدارس، خانقاه و امکانات دیگری چون پارک و زمین چوگان تاسیس شد.
امروزه ما شاهد تغییرات اساسی در ساختار معماری بازارها هستیم، ساخت پاساژها، بازارهای مدرن، مجتمع های تجاری چند منظوره با ساختاری متنوع و برگرفته از معماری غرب از جمله این تغیرات است.
 

بازار تبریز
بازار تبریز با داشتن مساحتی حدود ۱ کیلومتر مربع، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین بازارهای سرپوشیده ایران و جهان به شمار می آید. هرچند اطلاع دقیقی از تاریخ احداث آن در دست نیست، اما مورخان و جهان گردانی نظیر: ابن بطوطه، مارکوپولو، شوالیه شاردن، جاکسن، اولیای چلبی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، یاقوت حموی، اوژن فلاندن، حمدالله مستوفی، مقدسی و سایرین که از قرن چهارم هجری تا دوره قاجاریه از این بازار بازدید کرده اند، درتوصیف آن مطالب زیادی نوشته اند. در خصوص موقعیت و مکان ساخت این بازار باید گفت؛ این بازار در تبریز به گونه ای ساخته شده است که در هسته مرکزی شهر واقع شده و از سمت شرق به عالی قاپو، از سمت غرب به مسجد جامع و از قسمت شمال، بخش هایی از شمال رودخانه مهران را در برمی گیرد.
بازار امروزی تبریز بعد از زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری که مصادف با اواخر دوران زندیه و آغاز حکومت قاجاریه بود، به دستور نجفقلی خان دنبلی، والی تبریز بازسازی شد و در حال حاضر نیز این بازار با طاق ها و گنبدهای بلند آجری دارای ۵هزار و ۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ نوع شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۲۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته بازار، ۱۱ باب دالان و ۹ باب مدرسه دینی می باشد. بعضی از تیمچه ها و سرای ها سه طبقه اند، به طوری که طبقه اول برای نگهداری کالا، طبقه دوم مخصوص تجارت و محل کسب و کار و طبقه سوم به عنوان محل استراحت و دفتر کار اختصاص داده شده است.
بازار تاریخی تبریز علاوه بر این که در سال ۱۳۵۴ هـ. ش، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، در مرداد ماه سال ۱۳۸۹ هـ. ش، نیز به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

بازار ارومیه
بازار ارومیه، یکی از بازارهای تاریخی متعلق به دوران صفویه است. این بازار در قسمت جنوب شرقی شهر ارومیه و بین خیابان امام، خیابان عسگرآبادی، اقبال و مهاباد واقع شده است. این بازار با معماری ساده طاق ها، چشمه ها و گنبدهای مختلف دارای تیمچه ها، حمام ها، سراها و مسجدهای مربوط به دوران زندیه و قاجاریه می باشد. مسجد جامع ارومیه نیز در این کنار این بازار و در شمال راسته عطاران که به میدان گندم مشهور واقع شده است.
سنتی ترین، مهم ترین و پررونق ترین راسته های بازار ارومیه، شامل راسته های مسگران، حلبی سازان، چاقوسازان، زرگران، فرش فروشان، کفاشان، بلورفروشان، بذرفروشان و عطاران می باشد. همچنین در بین راسته ها، حمام های قدیمی چون: حمام آخوند، حمام تجلی، حمام قائم و قراجه برای استحمام مردم و بازاریان احداث شده است.
از دیگر مجموعه های موجود در این بازار می توان به سرای حاج ابراهیم و کاروان سرای واقع در شمال مسجد جامع محل بارانداز فرش بود و سرای شجاع الدوله محل بارانداز لوازم مورد نیاز راسته های دیگر بود. لابته امروزه این راسته ها با کمی تغییرات به حیات اقتصادی خود ادامه می دهند.
 

بازار خوی
بازار تاریخی خوی، بازار وسیع و قدیمی است که در بخش شرقی شهر و در موازات خیابان طالقانی و انقلاب خوی واقع شده است. وجود دورازه سنگی و بقایای به جا مانده از حصار شهر قدیمی و خندق پشت آن و نیز براساس نوشته برخی از نویسندگان و جهانگردان، همچون ابن حوقل، بیانگر پایه گذاری این بازار در دوران اسلامی و دوران پیش از قرن چهارم است. با این وجود دوران آبادی و رونق بازار خوی متعلق به دوران صفویه، زندیه و قاجاریه می باشد. حکومت صفویه به دلیل نزدیکی شهر خوی به مرزهای دولت عثمانی و نیز به منظور کنترل ایلات و عشایر مرزنشین توجه زیادی به این منطقه داشت به طوری که در مواقعی از آن جا به عنوان پایتخت تابستانیخود استفاده می کرد.
با روی کار آمدن دولت های زندیه و قاجاریه بخش های مختلفی به بازار خوی افزوده شد و در اوایل دوره قاجاریه، به دستور عباس میرزای قاجار، امیر احمدخان دنبلی اقدام به ساخت مجموعه های جدیدی از چند راسته بازار سرپوشیده، سراها، چهارسوهای خوش ترکیب و گذرها در این بازار نمود. اما در بازار خوی برخلاف بازارهای اصفهان، کرمان، اراک به جز رگه چینی دقیق و منظم در بعضی از چهارسوها، هیچ گونه تزیینات گچ بری، کاشیکاری و کتیبه دیده نمی شود. از مهم ترین مصالحی بکار رفته در ساختمان بازار می توان به ملاط گچ، خاک، آجر و در بخش پی ساختمان، سنک اشاره کرد.
راسته های موجود در بازار خوی هرکدام مربوط به مشاغل جدا نظیر مسگر بازار، بورکچی بازار، زرگر بازار، خرازی بازار و فرشچی بازار است. همچنین در دوران قاجار در این بازار کاروانسراهایی با نام های خان، میرزا هاشم و چیت سازان جهت رفع نیاز و استراحت مردم و بازاریان ساخته شد.
 

بازار کرمانشاه
بازار کرمانشاه، یکی از بازارهای بزرگ سنتی ایران است که قدمتی بیش از ۱۵۰ ساله دارد. آبادانی و رونق این بازار به دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار بر می گردد. فتحعلی شاه قاجار، در سال ۱۲۲۱ هـ. ق، فرزند خود محمدعلی میرزای دولتشاه را به حکومت ایالت کرمانشاه منصوب کرد. محمدعلی میرزا، در این ایالت اقدام به ساخت بازار بزرگ، سربازخانه شهری، کارخانه چوب سازی، بناهای مذهبی، میادین شهر، حمام ها و دیگر بناهای عمومی کرد. بازار اولیه در کنار رودخانه آبشوران ساخته شد ولی بعدها ساخت این بازار از دروازه سید جمعه شروع شد و به دروازه چقا سرخ که اصلی ترین بخش های شهر کرمانشاه به شمار می آید، ختم شد. بازار تاریخی کرمانشاه که به تاریکه بازار یا بازار زرگرها مشهور است؛ از مجموعه ی فعالیت های تولیدی، بازرگانی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی تشکیل شده است. این بازار متشکل از ۱۸ راسته بازار با عناوینی نظیر: بازار زرگرها، مسگرها، علافخانه، کلوچه پزها، صراف ها، آهنگرها، بزازخانه کهنه، بزازخانه نو و غیره است. علاوه بر این راسته ها، سراهای متعددی چون: سرای کاشانی، سرای حکیم الدوله، سرای نور، سرای اصفهانی‌ها، سرای وکیل الدوله، سرای خرما فروش‌ها، سرای فراش باشی، سرای عماد الدوله، سرای سنگ تراش‌ها، سرای رنگرزها و نیز بناهای عمومی مثل مسجد عماد الدوله، مسجد و حمام حاج شهبازخان در این بازار متمرکز است.
در دوران پهلوی، با ورود وسایل نقیله به کرمانشاه و ضرورت احداث خیابان ، در سال ۱۳۱۲ نقشه خیابان مدرس تهیه و عملیات اجرایی آن آغاز شد. با احداث خیابان مدرس بازار تاریکه به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. البته این اقدام نقش فعالیت های تولیدی چون: آهنگری، مسگری، سفیدگری، سراجی، صندوق سازی، گیوه کشی، نعل سازی، رنگرزی، صرافی و غیره را کم رنگ کرد. ولی با اینحال، این بازار سنتی، بخشی از میراث کهن این شهر به شمار می رود که گذشته از معماری زیبا بازگو کننده تاریخ و خاطره گذشته شهر است.
بازار قدیمی کرمانشاه در سال ۱۳۷۶، با شماره ۱۹۴۴، از سوی سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

• تخت‌سليمان

• پاسارگاد

• میدان نقش جهان

تخت جمشيد

اصفهان - کاشان - تپه سیلک

تپه به زمین های شنی و خاکی برجسته ای گفته می شود که ارتفاع آن بین ۱۵۰ و۶۰۰ متر است و بدین ترتیب ارتفاعش از کوه کمتر است. برخی از تپه های موجود در ایران، در گذشته به عنوان محل سکونت ساکنین اولیه به شمار می آمد به طوری که آریایی ها پس از ورود به ایران و در پی یافتن مکان مناسب و مراتع برای دام های خود در تپه های مستعد ساکن شده و تمدنی چشمگیر را برجای گذاشتند. بنابراین تپه های باستانی به تپه های گفته می شود که از مخروبه شهرها، قلعه ها، زیگورات ها و یا هر بنای عظیم دیگری برجای مانده است.
کشور ایران به دلیل تاریخ ۹ هزار سال خود دارای تپه هایی با قدمت ۹ و یا حتی ۱۰ هزار ساله است که تعدادی از آن ها عبارتند از: تپه حسنلو، تپه سیلک، تپه سنگ چخماق، تپه هگمتانه، تپه چغاگلان، تپه باستانی چغا آهوان، تپه حصار، تپه قدیمی نادر تپه سی، تپه قلعه جوق،تپه گل تپه، تپه سرگیزه، تپه باستانی روستای احمد آباد، تپه تاریخی رَبَط، تپه باستانی تیغن، تپه علی آباد، تپه چشمه علی، تپه تاریخی ده حسن، تپه باستانی پرندک، تپه باستانی سرتپه یا کله منار، تپه و قلعه باستانی پیرکمر، تپه باستانی کندر،تپه باستانی طولایی، تپه باستانی چغامیش، تپه اورتا، تپه باستانی روستای زاغه علیا، تپه چغا، تپه باستانی پریجا، تپه تاریخی نارنج باغ، تپه باستانی گل تپه.
 

تپه زیویه
تپه زیویه، یکی دیگر از بناهای تاریخی ایران است که دارای قدمتی حدود۳۵۰۰ سال قبل از میلاد و همزمان با دوره ی مادها و مانای ها می باشد. این تپه در روستای زیویه و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در استان کردستان واقع شده است. به اعتقاد باستان شناسانی چون پرفسور گیرتنس، مولف کتاب «هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی»؛ قلعه زیویه یک قلعه حکومتی بوده و اشیای یافت شده گنجینه هایی هستند که در کنار جسد پادشاه سکایی گذارده شده است. البته موقعیت جغرافیایی خاص تپه زیویه و اشراف تپه نسبت به ارتفاعات مجاور از نظر استراتژیک، مستدل بر اهمیت این دژ است.
قلعه تپه زیویه، از دیواره های با جنس سنگ طبیعی وخشت های گلی ساخته شده است. این قلعه دارای سالن ها، اتاق های متعدد، تالار ستون دار با ۱۶ ستون سنگی، انبار قلعه، ورودی اصلی و پلکان سنگی با ۲۱ پله و حیاط است. داخل حیاط قلعه، چاه آبی وجود داشته است که آب باران به آن هدایت و از آن خارج می شد. براساس نوشته های سارگن در کتیبه ی مربوط به ۷۱۷ قبل از میلاد، پس از فتح این تپه توسط ایزیرتو زیبیه و آرمایید، این قلعه به آتش کشیده می شود. قلعه زیویه در سال ۱۳۲۵ براثر فرسایش خاک بر روی تپه پدیدار شد و در همین سال ها براساس تحقیقات و حفاری های تیم باستان شناسی به سرپرستی رابرت رایسون به طور کامل از زیر خاک بیرون آمد. این اثر گرانبهای تاریخی در سال ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۷۶۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
 

تپه حسنلو
تپه حسنلو، با قدمتی بیش از ۶ هزار سال قبل از میلاد، یکی از تپه های باستانی مهم ایران به شمار می رود که در ۷ کیلومتری شمال شرق شهر نقده و کنار روستای حسن لو در استان آذربایجان غربی واقع شده است. براساس کاوش های انجام گرفته بر این تپه تاریخی، باستانشناسان معتقدند تپه حسنلو محل سکونت اقوام مختلف در ۱۰ دوره متفاوت بوده است و ضخامت لایه های برجای مانده حاکی از سکونت قدیمی ترین اقوام در دوره دهم می باشد. رابرت دایسون از باستانشان تپه حسنلو، تاریخ تقریبی سکونت در این منطقه را متعلق به دوران تمدن ماننایی می داند.
تپه حسنلو به وسیله دیواری به قطر تقریبی ۳ متر و ارتفاع ۷ متر با برج های مربعی شکلی به ابعاد ۱۰در ۱۰ محصور شده بود. در وسط این قلعه حیاطی چند ضلعی نامنظم ساخته شده بود که دور تا دور آن را تالارهای ستون دار، ایوان های دراز و تاق های کوچک و بزرگ وجود داشت. در قسمت جنوبی حیاط، بناهایی چون تالار بزرگ یا معبد و تعدادی اتاق های متصل به هم وجود دارد. این معبد دارای سقف و ستون های چوبی بوده است. در قسمت غربی حیاط نیز ۱۵ باب اتاق بزرگ و کوچک دیده می شود. همچنین آثار به دست آمده از بخش شمالی حیاط مرکزی، حاکی از اختصاص این بخش به زنان و کنیزان آن دوره بوده است. مهم ترین این آثار عبارتند از: وجود مقدار زیادی جعبه های ویژه نگهداری وسایل آرایشی چون سرمه دان و وسمه دان استخوانی.
یکی از مهم ترین رویدادهای مربوط به تپه حسنلو، آتش سوزی عظیم این منطقه تاریخی در دوره چهارم یعنی بین سال های تا ۸۰۰ ۱۳۰۰ قبل از میلاد است.همچنین آثار یافت شده در این تپه شامل انواع اشیا نظیر: اشیای استخوانی و سنگی، اشیای نقره ای، اشیای سفالی، اشیای مفرقی و اشیای طلایی است. معروف ترین این اشیا «جام طلای حسنلو» است. این جام طلا با وزنی حدود ۹۵۰ گرم، طول ۲۱ سانتی متر و قر ۲۵ سانتی متر منقش به خدای آب، خدای زمین و خدای خورشید سوار بر ارابه می باشد.
 

تپه مارلیک
تپه مارلیک، با قدمتی حدود ۳ هزار ساله در قسمت شرقی سفید رود در دره گوهر رود و ۱۵ کیلومتری شهرستان رودبار در استان گیلان واقع شده است. در خصوص نام مارلیک دو نظریه وجود دارد: عده ای از پژوهشگران « نام مارلیک» را برگرفته از واژه گیلکی مار و لیک به معنی سوراخ می دانند و علت این نام گذاری را نیز وجود مارهای فراوان در این منطقه ذکر می کنند و گروهی نیز «مارلیک» را برگرفته از ۲ واژه مارد یعنی آماردها و لیک به معنی قوم بیان می کنند و این تمدن را متعلق به قوم آمارد می دانند.
براساس یافته های به دست آمده، تپه مارلیک را می توان گنجینه ای ارزشمند و نهان شده در دل تپه ایی طبیعی و صخره ای از جنس سنگ های سولفات آهن دانست که دارای اتاق خانه ها و آرامگاهی خصوصی برای فرمانروایان و شاهزادگان محلی بوده است. پژوهشگران معتقدند آماردها قومی آریایی و سکایی بودند که در قسمت های از گیلان و مازندران سکونت داشتند، این قوم در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد، به ارتفاعات شمالی رشته کوه البرز مهاجرت کردند و در بخش های کوهستانی این دامنه ساکن شدند. از آنجا که آماردها اقوامی نیرومند و جنگجو بودند توانستند به مدت ۴۰۰ سال حکومتی مقتدر و پیشرفته از لحاظ هنر و صنایع پایه گذاری کنند. با توجه به اشیای یافت شده، این اقوام استعداد و خلاقیت خاصی در زمینه هنر و صنعت داشتند به طوری که توانسته بودند فرهنگ و هنر دیگر اقوام همچون آشوری ها، اورارتویی ها، کیمیریه و سکاها نیز تحت تاثیر قرار دهند.
کاوش تپه مارلیک برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ توسط تیم باستان شناسی با همکاری دانشگاه تهران و اداره باستان شناسی به سرپرستی دکتر نگهبان صورت گرفت. در پی حفاری های صورت گرفته حدود ۲۵ آرامگاه با اتاق آرامگاه همراه با اشیایی نظیر ظروف مفرغی، ظروف سفالی، ۱۴ دکمه تزیینی از جنس طلا، سوزن های طلا و مفرغ، دو مجسمه کوچک گاو مفرغی، دو مهر استوانه ای، ظروف نقره ای با لوله بلند طلا و نقش های افسانه ای، گوش پاک کن طلا و برنز، ناخن پاک کن طلا و مفرغ، انواع ادوات جنگی همچون: سر گرز، پیکان، شمشیر، خنجر، کلاه خود، سرنیزه، مچ بند، همچنین ابزار دوک پشم ریسی، جام های شیشه ای و جام با ارزش مارلیک است. این جام از طلای خالص با نقش برجسته دو گاو بالدار و درخت زندگی در وسط این دو گاو ساخته شده است.
تپه مارلیک در سال ۱۳۵۶ به شماره ۴۲۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
 

تپه سیلک
تپه سیَلک، از قدیمی ترین مراکز مناطق مسکونی ایرانیان باستان است که قدمتی حدود ۷ هزار ساله دارد. بر اساس کاوش های صورت گرفته این تپه دارای شش دوره فرهنگی متفاوت است که آخرین لایه تپه مربوط به تمدن عیلام در ۳ هزار سال قبل از میلاد می باشد. منطقه سیلک در قسمت جنوب غرب کاشان و سمت راست جاده کاشان به فین در استان اصفهان واقع شده است.
باستان شناسان، تپه سیلک را زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی می دانند که از گل رس و سفال ساخته شده است. در این محوطه باستانی دو گورستان وجود دارد که یکی از گورستان ها را که دارای تاریخی ۳۵۰۰ ساله است، گورستان «الف» نامیده اند و دیگری که متعلق به هزاره سوم می باشد، گورستان «ب» نام گذاری شده است. این گورستان در زیر باغ ها و زمین های کشاورزی ضلع غربی تپه ها قرار دارد.
عملیات اکتشافی در تپه سیلک برای اولین بار در سال ۱۳۱۰ هـ. ش، توسط تیم باستان شناسی فرانسوی از طرف موزه لوور فرانسه و به سرپرستی دکتر گریشمن انجام گرفت و تا سال ۱۳۱۶ نیز ادامه پیدا کرد. در جریان این عملیات و پس از حفر کانال ها و لایه برداری ها، آثار نفیسی از ظروف لوله دار بلند با نقش اسب و خورشید، دوک های گلی و سنگی، جنگ افزارهای آهنی، شمشیر، نیزه های بلند و لوح های گلی فراوان با قدیمی ترین نوع خط کشف شد. دومین عملیات کاوش در تپه های سیلک در سال ۱۳۸۰ با عنوان طرح بازنگری سیلک به مدت ۵ سال زیر نظر دکتر صادق ملک شهمیرزادی آغاز شد. دکتر ملک شهمیرزادی معتقد است؛ در ساخت این زیگورات حدود ۱ میلیون و دویست و پنجاه هزار خشت استفاده شده است که این نشان از اهمیت، رونق و پرجمعیت بودن شهر سیلک در ۴۷۵۰ سال پیش است. در واقع می توان تمدن سیلک را اولین تمدن شهرنشینی ایران مرکزی در کاشان دانست.
تپه سیلک در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۹ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است.
 

فارس - فیروزآباد - آتشکده اردشیر

یکی از مهم ترین آثار برجای مانده از دوره ساسانیان «آتشکده ها» هستند که محل عبادت و نیایش زرتشیان به شمار می آیند. در واقع این بناها مکانی مقدس برای نگهداری آتش مقدس و انجام مراسم مذهبی زرتشتیان است. تاریخ تاسیس آتشکده ها همزمان با زمان ظهور زرتشت می باشد. با بررسی معماری این بناها و وجود سه آتش بزرگ «آذرفرنبغ»، «آذر گشنسپ» و «آذربرزین مهر» به نظر می رسد، آتشکده ها متعلق به سه طبقه اجتماعی در دوره ساسانی بوده است. یعنی : «آذر فرنبغ» متعلق به موبدان بوده و در کاربان پارس در مسیر بندعباس- دارابگرد قرار دارد، آتشکده «آذر گشنسپ» به پادشاهان و آرتشتاران و بزرگان اختصاص داشت و محل آن در شهر شیزباگنزگ در کنار دریاچه ارومیه بود و سومین آتشکده «آذربرزین مهر» متعلق به کشاورزان و پیشه وران بود و در کوه های ریوند در شمال غربی نیشابور قرار داشت. با وجود تفاوت هایی که در معماری این بناها دیده می شود ولی هر آتشکده از چهار ضلعی که در چهار ضلع آن چهار درگاه طاقدار وجود دارد، تشکیل شده است که بر روی این فضای چهار ضلعی گنبدی با نام چهار طاقی قرار گرفته است و محل سوختن آتش مقدس نیز در وسط بنا در نظر گرفته شده است.
علاوه بر اینکه آتشکده ها محل نگهداری آتش مقدس بود، مردم از آن جا به عنوان امانت سرا استفاده می کردند. از آن جا که موبدان مورد احترام و اعتماد مردم بودند، مردم اموال خود را به آن ها می سپردند و موبدان این امانات را در مکان هایی که در زیر آتشکده ها برای این منظور و به قصد حفاظت از دید دزدان تعبیه شده بود نگهداری می کردند.
آتشکده ها بیشتر در مکان ها بلند تاسیس می شدند تا برای مردم قابل رویت باشد. اوج شکوفایی تاسیس آتشکده ها در زمان ساسانیان بود. ولی با پیروزی مسلمانان و پس از مسلمان شدن ایرانیان بیشتر این بناها یا ویران شدند و یا به مکان هایی چون مساجد و امام زاده ها تبدیل شدند.
مهم ترین آتشکده های موجود در ایران عبارتند از: آتشکده تمر در قریه تمرارومیه، آتشکده آذرباد در تبریز، آتشکده آناهیتا یا معبد آناهیتا در کنگاور کرمانشاه، آتشدان سنگى در سمیرم، آتشکد‌‌ه‌ کاریان در شیراز، آتشکده صمیکان در شیراز، آتشکده اردشیر در استخر استان فارس، آتشکده آذرجو در داراب، آتشکده آذرخش یا مسجد سنگی در داراب، آتشکده درمهر در یزد، آتشکده ورهرام یا بهرام در یزد، آتشکده قدمگاه در جهرم، آتشکده آبادى صح و قوشه در دامغان، آتشکده بازه هور در روستاى رباط تربت‌حیدریه، آتشکده بزرگ جره در کازرون، آتشکده پاسارگاد در شیراز، آتشکده چهار طاقى چهار قاپو در قصرشیرین، آتشکده دره شهر در دره‌شهر، آتشکده ساسانى نطنز در نطنز، آتشکدهٔ فرازمرا‌آور خذایا در کازرون، آتشکده فراش بند در فیروزآباد. آتشکده بردسوره در توس خراسان، آتشکده سیروان، آتشکده نیاسر در کاشان، آتشکده کرکویه در سیستان، آتشکده خوار اصفهان.

آتشکده آذرگشنسب یا تخت سلیمان
آتشکده آذرگشنسب از مشهورترین و بزرگ ترین آتشکده های فلات ایران است که در آذربایجان غربی و در ۴۹ کیلومتری شمال شرق شهر تکاب قرار دارد. این آتشکده در ضلع شمالی دریاچه ارومیه قرار دارد و دارای چهارطاق با محراب آتش و راهروهای مخصوص مراسم عبادی در اطرافش تشکیل شده است. آتشکده آذرگشسب که بعد از دوره ی ایلخانان «تخت سلیمان» نامیده شده، یکی از سه آتشکده مقدس حافظ جهان به شمار می رفت. از دیگر مجموعه های این آتشکده می توان به: ایوان بلند ساسانی معروف به ایوان خسرو با آجر قرمز و ملات ساروج، معبد آناهیتا، هشت ظلعی دوره ایلخانی، بقایای کاخ های دوره ایلخانی و تالار شورا اشاره کرد.
براساس افسانه های ایرانی دلیل نام گذاری این آتشکده به آذرگشنسب این است که: کيخسرو به هنگام گشودن بهمن دژ در نيم روز با تيرگي شبانه که ديوان با جادوي خود پديد آورده بودند، روبرو شد.آنگاه آتشي بر يال اسب وي فرود آمد و جهان را ديگر باره روشن کرد و کيخسرو پس از پيروزي و گشودن بهمن دژ، به پاس اين ياوري اهورايي، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جايگاه به نام «آتش اسب نر» یعنی «آذرگشسب» يا «آذر گشنسب» ناميده شد. بنابراین این بنا دارای قدمتی ۳ هزار ساله است و در زمان حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان از ارزش و شکوه ویژه ای برخوردار بود.
آتشکده آذرگشنسب یا تخت سلیمان در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر باستانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
 

آتشکده نیاسر
آتشکده نیاسر در ارتفاعات کرکس و مشرف به دشت و روستای نیاسر  کاشان، واقع شده است. باستانشناسان، ساخت این آتشکده را به اردشیر بابکان، موسس سلسه ساسانی نسبت می دهند و آن را اولین معبد و آتشکده ای می دانند که به وسیله ساسانیان در اوج رواج دین و آیین زرتشتی در ایران ساخته شده است.
آتشکده نیاسر دارای طول و عرض ۱۴ در ۱۴ متر و به شکل چهار طاقی می باشد که با سنگ و ملات گچ ساخته شده است. گنبد اصلی بنا دارای شکل تخم مرغی است. در وسط چهار طاقی گودالی برای روشن کردن آتش وجود دارد. بنای این آتشکده سمبل چهار عنصر اصلی باد، آب، خاک و آتش است و هر کدام از ستون ها دقیقاً یکی از ۴ جهت اصلی را نشان می دهد.
آتشکده نیاسر با شماره ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

آتشکده اسپاخو
آتشکده اسپاخو از کهن ترین آتشکده های برجای مانده از دوران ساسانیان در استان خراسان شمالی است. این آتشکده در کنار روستایی به همین نام یعنی اسپاخو در شهرسستان مانه و سلمقان بر بالای تپه ای بلند در دامنه جنگلی از کاج و سرو ساخته شده است. معماران ساسانی سقف این آتشکده را به صورت گنبدی شکل و با مصالحی چون لاشه سنگ و ملات ساروج ساخته اند. بنای سنگی آن شامل یک ایوان در ضلع شرقی با طاقی گهواره ای شکل است.
آتشکده اسپاخو در فهرستا میراث ملی به شماره ۱۵۷۹ به ثبت رسیده است.

 آتشکده تخت رستم
آتشکده تخت رستم، از آتشکده های مهم دوران ساسانیان به شمار می آید که در بالای کوه مخروطی شکل از جنس آنذریت و سنگ های آتشفشانی به نام کوه تخت رستم واقع شده است. این آتشکده که در ارتفاع ۱۳۱۸ متر کوه ساخته شده است در جنوب غربی شهرستان شهریار و در دهستان جوقین و در کنار روستای قجر به صورت تختگاه با مصالحی چون سنگ وملات گچ سنتی بنا گردیده است.
آتشکده تخت رستم، برای انجام مراسم آتش توسط موبدان زرتشتی احداث شد. این آتشکده از دو صفه یا تخت گاه تشکیل شده که یکی از صفه ها در قله صخره و دیگری در ارتفاع پایین تر قرار گرفته است. موبدان زرتشتی بر روی صفه اول که در فضای آزادی قرار دارد آتش روشن می کردند و در صفه دوم مراسم مذهبی انجام می دادند. در پایین تر از تخت گاه دوم نیز یک بنای گنبدی شکلی وجود دارد که باستان شناسان احتمال می دهند که آتش مقدس در آن جا نگهداری می شد.
آتشکده باستانی تخت رستم در ۲۹ آذر سال ۱۳۱۶ با شماره ۳۰۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت ملی رسید.

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)

حضرت عبدالعظیم حسنى، در چهارم ربیع الثانی سال 173هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. ایشان فرزند عبدالّله بن على، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که نسبت اش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد.
حضرت عبدالعظیم، از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمه ی معصومین(ع) و نیز از چهره های بسیار محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به شمار می رفت. دوران زندگي حضرت عبدالعظيم(ع) مقارن با امامت چهار امام معصوم يعني امام موسي كاظم(ع) ، امام رضا(ع)، امام محمد تقي(ع) و امام علي النقي(ع) بوده است. گرچه عباسيان در اين دوران حكومت مي كردند و با ايجاد فضاي خفقان و سخت گيري هاي ظالمانه، باعث آزار و اذيت شيعيان شده بودند،‌ اما حضور افرادي چون حضرت عبدالعظيم(ع) در آن دوران نقش موثري در پاسداری و صیانت از فرهنگ والای اهل بیت(ع) داشت.بقعه حضرت عبدالعظيم(ع) در شهرري واقع شده است.

حضرت احمد بن موسی الکاظم (ع)

حضرت احمد بن موسي الكاظم، ‌ملقب به شاهچراغ(ع)، فرزند امام موسي كاظم(ع)، هفتمين امام شيعيان و برادر امام رضا(ع) است كه آرامگاه ايشان در شهر شیراز قرار دارد.
حضرت احمد(ع) در نزد پدرش امام موسی کاظم (ع)، از جایگاه و احترام ویژه ای برخوردار بود. وي پس از تبعيد برادر بزرگوارش،‌امام رضا(ع) به مشهد تصميم گرفت براي ديدار او از راه بصره به سمت ايران حركت كند. اما به دستور مامون، خليفه عباسي،‌ لشكري به منظور مبارزه با اين حضرت و يارانش گسيل شد و سرانجام طي نبرد خونيني با سپاه خليفه عباسي به شهادت رسيد.
بارگاه حضرت شاهچراغ كه در استان فارس واقع شده است،‌ داراي گنبد نیلوفری است كه به طور بسيار زيبايي توسط هنرمندان ايراني كاشي كاري شده است. درون اين حرم مطهر با آینه های ریز رنگین تزيين شده است و خطوط خوش فارسی و عربی در اطراف آن مشاهده مي شود. بنای حرم حضرت شاهچراغ،‌، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است که در چهار جانب حرم، ساخته شده است. ضریح مطهر ايشان در زیر گنبد قرار دارد كه از نقره ساخته شده است.

البرز - کرج - امامزاده طاهر

امام زاده به فرزندان یا نوادگان ائمه اطهار (ع) و بزرگان سادات گفته می شوند که پس از مهاجرت به ایران در سراسر روستاها و شهرهای ایران پراکنده شدند و به دلیل جایگاه والایی که در بین ایرانیان داشتند پس از وفاتشان محل دفنشان به بناهای مقدس و محل زیارت مردم تبدیل شد که به این مکان های مقدس نیز بقعه امام زاده گفته می شود.
مهاجرت خاندان نبی اکرم(ص) به ایران مصادف با آغاز نهضت های عدالت خواهانه تشیع در نیمه دوم قرن اول هجری و با روی کارآمدن حکومت خاندان اموی می باشد. با گسترش مخالفت و مبارزات این نهضت ها، خلفای ستمگر اموی و عباسی دست به سرکوب این نهضت از طریق تعقیب، دستگیری و شکنجه گسترده فرزندان ائمه (ع)، سادات و علویان در مناطق حجاز و عراق که در آن زمان کانون اصلی مبارزات به شمار می آمد، کردند و نتیجه این فشارها و شکنجه های حکام ستمگر، مهاجرت پنهانی فرزندان و نوادگان ائمه (ع) و سادات به دیگر سرزمین های اسلامی و امن از جمله ایران بود.
با بررسی روند مهاجرت این بزرگواران به ایران، می توان چنین نتیجه گیری که فرزندان و نوادگان ائمه اطهار (ع) و سادات در چهار گروه و در زمان های مختلف وارد ایران شدند: گروه اول، آنانی هستند که برای فرار از بيدادگري‌ها و ستم‌هاي‌ امويان‌ و به خصوص‌ حجاج‌ بن یوسف به سمت شرق کشور رفتند. گروه دوم دسته ای هستند كه‌ در زمان ولايت‌ عهدي‌ امام‌ رضا (ع‌) به این سرزمين‌ آمدند، گروه‌ سوم‌ نیز گروهی هستند كه‌ در مبارزه و مخالفت‌ برخي‌ از فرزندان‌ امام علي‌(ع‌) بر خلفاي‌ عباسي‌ و اموي‌ شركت‌ داشتند و پس‌ از شكست‌ آنها به ایران گريختند و گروه‌ چهارم‌ كه‌ تعدادشان بیشتر از سه‌ گروه‌ ديگر هستند، کسانی هستند كه‌ در زمان‌ حكومت‌ علويان‌ در مازندران‌ به‌ این منطقه مهاجرت کردند.
براساس آخرین گزارش ها اعلام شده، از سوی رییس سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، حجت الاسلام علی محمدی؛ امام زاده های موجود در سراسر ایران در سه سطح ملی، استانی و شهرستانی ساماندهی شده اند که ۴۰۰ بقعه و مکان مذهبی در سطح ملی، ۶ هزار و ۱۰۰ بقعه در سطح شهرستان و ۸ هزار و ۵۱ بقعه در سطح شهرستان و روستایی پراکنده اند. بنابراین مجموع امام زاده های موجود در ایران ۱۰ هزار و ۶۱۵ باب می باشد. با توجه به این که در تمامی استان ها امام زاده وجود دارد، ولی استان فارس با داشتن ۱ هزار و ۴۵۶ امام زاده رتبه اول را به خود اختصاص داده و استان مازندران با تعداد ۱ هزار و ۱۷۸ باب در جایگاه دوم و استان گیلان با ۸۹۹ امام زاده در رتبه سوم قرار گرفته اند. کمترین امام زاده هم به استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد.