ارگ در لغت به معنای قلعه ای کوچک در میان برج و باروی شهر یا در میان قلعه ای بزرگ آمده است. در واقع می توان چنین گفت که ارگ ها، قلعه های کوچک و مستحکمی بودند که در درون شهر یا درون قلعه های بزرگ تر ساخته می شدند و به عنوان مقر فرمانروایان ایالت ها و پادشاهان در نظر گرفته می شد و این پادشاهان به همراه درباریان و خدم و حشم خود در آن ساکن بودند و به اداره امور مملکتی می پرداختند.
مهم ترین ارگ های ایران عبارتند از: ارگ بم کرمان، ارگ علیشاه تبریز، ارگ کریمخانی شیراز، ارگ یا قلعه سلطنتی گنبد سلطانیه، ارگ قورتان اصفهان، ارگ راین کرمان، دروازه ارگ سمنان، مجموعه ارگ تهران قدیم.
ارگ بم
ارگ بم، نيز يكي ديگر از آثار باستاني ايران است كه بزرگترین سازه خشتی جهان محسسوب مي شود. ارگ بم، در نزدیکی شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو با عنوان «بم و فضای فرهنگی آن» به ثبت رسیده‌است. ارگ عظیم بم، که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد در قرن پنج پیش از میلاد ساخته شده‌است و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود.
ارگ بم در واقع، یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده است. اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که مرتفع ترين قسمت مجموعه نیز به حساب می‌آيد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می‌شود. ارگ بم، در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، بر اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه آن را تحت تاثیر قرار داد، ارگ بم كاملا از بین رفت و در حال حاضر بزرگترين ويرانه خشتي جهان است.
ارگ انار
ارگ انار یکی از بناهای خشتی و گلی ایران است که با مساحتی حدود ۱۱ هزار و ۱۷۹ متر مربع در مرکز شهر تاریخی انار در شمال استان کرمان واقع شده است. براساس پژوهش های انجام شده، تاریخ احداث این ارگ، به دوران پیش از اسلام یعنی دوران ساسانیان می رسد.
ارگ انار، در جهت شرق به غرب در روی تپه های مرکزی شهر انار ساخته شده که توسط شش برج و بارو، محصور گردیده است. فضاهای داخلی این ارگ در ۳ طبقه می باشد که فضاهای طبقه اول آن در حاشیه ارگ قرار گرفته اند و بیشتر کاربرد خدمات و مسکونی داشته و بخش عامه نشین ارگ محسوب می شد که شامل فضاهای خدماتی نظیر: اصطبل ها، طویله ها و فضاهای مسکونی چون محل سکونت مردم عادی، خدم و حشم بود. دوطبقه دیگر ارگ که در مرکز آن قرار دارد مرکز حکومتی و سیاسی ارگ به شمار می آمد. این ارگ هرچند در دوره ساسانی احداث شد ولی در دوره اسلامی تکمیل شد و مورد استفاده قرار گرفت. از جمله دورانی که بخش های جدیدی به ارگ اضافه شد، دوره صفویه بود.
در گذشته، ارگ انار کارکردهای مختلفی داشت. نه تنها ، این ارگ هنگام حمله و هجوم نظامی دشمن محل مناسبی برای مردم منطقه به شمار می آمد، بلکه دارای کاربرد مسکونی و دفاعی داشت و بخش از داد و ستد مردم در آن انجام می گرفت.
کاخ اردشیر بابکان
کاخ اردشیر بابکان در اواخر دوران حکومت اشکانیان و آغاز حکومت ساسانیان به دستور اردشیر بابکان ساخته شد. اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسه ساسانیان پس از پیروزی بر اردوان پنجم، آخرین پادشاه اشکانیان، دستور ساخت بنایی باشکوه را بر روی سکوی بزرگی به شکل مربع داد. این کاخ که پس از ساخت یکی از کاخ های ییلاقی اردشیر بابکان به شمار می آمد، دارای تالارهای تودرتو با گچبری زیبا بر قسمت بالای دیوارهای داخلی می باشد. البته این سبک معماری متاثر از معماری دوره هخامنشیان محسوب می شود.
کاخ اردشیر بابکان در ۱۰ کیلومتری شهر فیروزآباد و حدود ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز قرار گرفته است. مصالح مورد استفاده در ساخت این کاخ سنگ، ساروج و گچ است. ساختار اصلی کاخ از سه بخش تشکیل شده که شامل یک ایوان رفیع با ۴ تالار بزرگ عمود بر آن می باشد. وجود چهار عنصر طبیعت یعنی آب، باد، خاک و آتش از مهم ترین ویژگی های این منطقه است. همچنین این کاخ به دلیل قرار گرفتن در کنار چشمه «قمپ آتشکده» به آتشکده فیروزآباد نیز مشهور است.
ارگ تاریخی بلقیس
ارگ تاریخی بلقیس، با مساحتی حدود ۵۱ هزار متر مربع، پس از ارگ بم با مساحت ۲۰۰ هزار مترمربعی، دومین بنای خشتی به شمار می آید. این ارگ در ۳ کیلومتری جنوب غرب اسفراین در استان خراسان شمالی واقع شده است.
ارگ بلقیس با قدمتی بیش از ۴ هزار سال، براساس سبک معماری دوره ساسانی در مسیر جاده ابریشم ساخته شده است. این ارگ که از هر سو با خندق احاطه شده است، دارای ۲۹ برج در اندازه های مختلف بر روی سطحی به ارتفاع ۶ تا ۹ متر بالاتر از سطح زمین های ناحیه بنا گردیده است. ارگ بلقیس در روزگار خود از رونق و شکوه بالایی برخوردار بوده و از ۳ قسمت کهن دژ، ربض و شارستان تشکیل شده بود.
هرچند وجود سفال های نخودی رنگ ساده و منقوش با رنگ سیاه و قهوه ای تیره و سفال خاکستری نشان از قدمت چندین هزار ساله ارگ بلقیس است، ولی کشف سفال هایی از نوع چینی سبز رنگ و نوع مخصوص شاه عباسی با زمینه سفید و لاجوردی حاکی از دوران شکوفایی این تپه در دوران صفویه است. در خصوص نام این ارگ برخی از مورخان معتقدند این ارگ پس از این که بارها مورد تهاجم و چپاول اقوام مختلفی چون اعراب و مغول ها قرار گرفت سرانجام در زمان گورکانیان، به دستور مادر تیمور گورکانی معروف به بلقیس خاتون بازسازی و آباد شد ولی پس از گذشت چند سال یعنی در دوران صفویه مجدداً مورد هجوم افغان ها قرار گرفت و به شهر متروکه تبدیل شد. بعد از این هجوم شهر اسفراین به محل کنونی حدود ۳ کیلومتری شمال این ویرانه ها منتقل شد.
هنرمندان 
