سرطان خون

خون از مايع لزجی به نام پلاسما و ياخته های شناور آن که توسط مغز استخوان توليد می شود تشکيل شده است.
مغز استخوان ماده ای نرم و اسفنجی شکل است که داخل استخوانها يافت می شود. اين ماده حاوی ياخته ‌هايی است که ياخته‌ های مادر يا سلول پايه (Stem cell) ناميده می شود و وظيفه آنها توليد ياخته‌ های خونی است.

سه نوع ياخته‌ خونی وجود دارد :


گويچه ‌های سفيد خون (گلبولهای سفيد) که مسئول دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی هستند
گويچه‌های قرمز خون (گلبولهای قرمز خون) که اکسيژن را به بافتها حمل کرده و فرآورده های زائد را از اندامها و بافتها جمع آوری می کنند
پلاکتها که وظيفه انعقاد خون و جلوگيری از خونريزی را بر عهده دارند

سرطان خون (لوسمی) نوعی بيماری پيشرونده و بدخيم اعضای خون ساز بدن است که با تکثير و تکامل ناقص گويچه‌های سفيد خون و پيش سازهای آن در خون و مغز استخوان ايجاد می شود.

لوسمی يا لوکمی leukemia ريشه در زبان لاتين به معنای “خون سفيد” دارد و فرآيند تکثير، خونسازی و ايمنی طبيعی بدن را مختل می ‌کند. اجتماع اين ياخته های سرطانی در خارج از مغز استخوان، موجب تشکيل توده هايی در اندامهای حياتی بدن نظير مغز و يا بزرگ شدن غده های لنفاوی، طحال، کبد و ناهنجاری عملکرد اندامهای حياتی بدن می شوند.

لوسمی شايع ترين سرطان اطفال در جهان است.

‎لوسمی براساس طيف، شدت و سرعت پيشرفت روند بيماری به دو دسته حاد (acute) و مزمن (chronic) تعريف می شود.

۱- لوسمی حاد، رشد سريع همراه با تعداد زيادی گويچه‌ های سفيد نارس است و مدت فاصله زمانی بين شروع بيماری و گسترش دامنه آن بسيار کوتاه است.

۲- لوسمی مزمن، رشد آهسته همراه با تعداد بيشتری ياخته های سرطانی بالغ تر است و مدت زمان طولانی تا بروز علائم بالينی آن دارد.

لوسمی نيز با توجه به نوع ياخته موجود در بافت مغز استخوان که دچار تراريختی و سرطان شده است تعريف می شود و اشکال مختلفی از اين نوع سرطان وجود دارد که هر کدام نشانه ها و عوارض خاص خود را دارند. لوسمی بر اساس نوع گويچه سفيد خون که دچار تراريختگی و سرطان شده به دو دسته تقسيم می شود:

i) لنفوئيدی (lymphocytic) يا لنفوبلاستی ( lymphoblastic)
ii) ميلوئيدی ( myelogenous )

با توجه به طبقه بندی فوق، شايع ترين اشکال لوسمی بر اساس سرعت پيشرفت روند بيماری و نوع گويچه سفيد خون که دچار تراريختگی و سرطان شده به چهار گروه تقسيم می شود که عبارتند از:

۱- لوسمی لنفوئيدی يا لنفو بلاستی حاد: لوسمی لنفو بلاستی حاد بيماريی است که در آن تعداد بسيار زيادی از گويچه های سفيد خون که مسئول دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی هستند و “لنفوسيت” ناميده می شوند و هنوز به طور کامل تکامل نيافته اند دچار اختلال شده و بطور فزاينده ای در خون محيطی (blood peripheral) و مغز استخوان يافت می شوند. علاوه بر اين، تجمع اين ياخته ها در بافتهای لنفاوی باعث بزرگ شدن اين اندامها می شود. ازدياد لنفوسيتها نير منجر به کاهش تعداد ساير ياخته‌های خونی مانند گويچه‌های قرمز و پلاکت ها شده و اين عدم تعادل ياخته‌های خونی منجر به کم خونی، خونريزی و عدم انعقاد خون می شود. مدت فاصله زمانی بين شروع بيماری و گسترش دامنه آن بسيار سريع و کوتاه است. لوسمی لنفوبلاستی حاد، شايع ترين نوع لوسمی در اطفال است که اغلب در کودکان بين سنين ۲ تا ۶ سال تظاهر می کند. گروه سنی ديگری که در مقابل اين بيماری بيش از بقيه آسيب پذير هستند، افراد بالای ۷۵ سال را تشکيل می دهند.

۲- لوسمی ميلوئيدی حاد: تراريختگی ياخته های “ميلوئيد” گويچه های سفيد خون است که فرآيند تکثير و خونسازی و ايمنی طبيعی بدن را مختل می ‌کند. اين نوع سرطان دارای چندين زيرگونه و ميانگين سن ابتلا به آن ۶۴ سال است. اين نوع لوسمی در مقايسه با لوسمی لنفوسيتی حاد کمتر در کودکان ديده می شود اما کودکان مبتلا به سندرم دان (Down Syndrome) در سه سال ابتدايی زندگی استعداد بيشتری برای ابتلا به آن دارند.

۳- لوسمی لنفوئيدی مزمن: شايع ترين نوع لوسمی بزرگسالان است. طيف رشد و پيشرفت اين نوع لوسمی بسيار کند و آهسته است و اغلب در افراد سالمند تظاهر می کند. ميانگين سن بروز لوسمی لنفوئيدی مزمن ۶۰ سال است و ابتلا به آن در سنين پايين تر از ۳۰ سال بسيار غير طبيعی و در کودکان بسيار نادر است. اين نوع لوسمی در مردان بالای ۵۰ سال شايع تر است و اغلب به طور تصادفی و هنگام معاينات و آزمايش معمولی خون که افراد برای تشخيص بيماری های ديگر انجام می دهند، تشخيص داده می ‌شود.

۴- لوسمی ميلوئيدی مزمن: اين نوع لوسمی يک بيماری اکتسابی ناشی از يک نوع ناهنجاری در کروموزوم ۲۲ ياخته ‌های مغز استخوان است. لوسمی ميلوئيدی مزمن در مردان بين سنين ۴۰ تا ۶۰ سال شايع تر است و افرادی که تحت تشعشعات يونيزه و يا تماس با بنزين و مشتقات آن قرار داشته اند، بيشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند.

علائم هشدار دهنده سرطان خون (لوسمی)


احساس ناخوشی عمومی
تظاهر لکه‌های دانه اناری زيرجلدی پوست (petechiae)
لخته يا منعقد نشدن خون در پی ايجاد زخم يا بريدگی
ضعف و خستگی مفرط
عفونتهای مکرر و عود آنها
دردهای استخوان و مفاصل
تنگی نفس در اثر فعاليت
تب و لرز و نشانه های شبه سرماخوردگی
رنگ‌ پريدگی پيشرونده
تورم و بزرگی حجم غده های لنفادی، طحال و کبد
احساس سيری و بی‌اشتهائی
کم خونی
خواب‌آلودگی
خونريزی مکرر بينی
تورم و خونريزی لثه ‌ها
ضعف و لاغری ممتد

علاوه بر نشانه های فوق ممکن است عوارضی در بيمار ظاهر شود که به اجتماع ياخته ها و سرايت سرطان به اندامهای ديگر بدن مربوط باشد. در چنين مواردی بيمار از سردرد، حالت تهوع و استفراغ، کاهش سطح هوشياری، تشنج، ديد مضاعف، فلج اعصاب مغز، عدم‌‏ حفظ تعادل، تورم در ناحيه گردن و صورت شکايت می کند.

سبب شناسی: سرطان زايی لوسمی

بيماری لوسمی يک فرآيند پويا است که توسط متغيرهای ناشناخته و مستقل متعددی موجب تغييرات مولکولی ياخته شده و منجر به تداخل در سيستم تکثير ياخته های مغز استخوان می‌شود. عامل مستعد و پيشتاز در تظاهر لوسمی مانند هر سرطان ديگری به هم خوردن نظم تقسيم ياخته ‌ای است. تحقيقات آماری و بالينی روند بدخيمی بيماری لوسمی را به اين عوامل ارتباط می دهند:


جنس- لوسمی در مردان بيشتر تظاهر می کند
سابقه قبلی ابتلا به برخی از بيماری های خونی و يا سابقه قبلی به سرطان
عوامل ژنتيکی و استعداد ميزبان: عوامل ژنتيکی از جمله نقايصی در کروموزوم‌ها و انتقال ژن معيوب
تشعشع- افرادی که در معرض تابش اشعه های يونيزه و يا هسته ای و سرطانزا قرار گرفته اند
اعتياد به دخانيات
آلاينده های موجود در هوای محيط زيست و محل کار- ( مواد يونيزه ، مواد صنعتی و شيميايی سمی مانند بنزين ومشتقات آن)
نارسايی مکانيسم ايمنی طبيعی بدن
سن- در ميان بزرگسالان، استعداد ابتلا به لوسمی با افزايش سن ارتباط مستقيم دارد. افراد بالای ۵۵ سال بايد بيشتر مراقب علائم هشدار دهنده اين بيماری باشند.
الگوهای غربالگری لوسمی

با توجه به وضيعت عمومی سلامت فرد، بررسی های تشخيص لوسمی ممکن است شامل:

۱- آزمايش خون: در شرايط طبيعی گويچه ‌های سفيد بالغ در خون محيطی (peripheral) يافت می‌شوند ولی زمانی که گويچه‌های سفيد نارس که بايد در مغز استخوان باشند به مقدار زيادی وارد خون محيطی می ‌شوند عمدتا می تواند نشانه سرطان‌های خون (لوسمی) باشد. آزمايش خون و ‏ شمارش‌‏‎ و بررسی ياخته های شناور خون اولين گام‎ جهت ‎تشخيص‌‎ لوسمی‌ است.‏‎

۲- نمونه برداری يا بيوپسی (biopsy) مغز استخوان: بررسی ميکروسکوپی از نمونه بافت سرطان بسيار مهم است زيرا مطمئن ترين روش برای تشخيص لوسمی و نوع آن به حساب می آيد. نمونه برداری از مايع مغز نخاع و نمونه برداری از غدد لنفاوی نيز از روش های تشخيصی سرطان خون است.

۳- سازگاری بافتی (Tissue matching) : ياخته ها دارای انواع پروتئين های مختلف بر روی سطح خود هستند که از اين پروتئين ها در آزمايش های ويژه خون برای تشخيص سازگاری بافتی استفاده می شود. موفقيت در پيوند مغز استخوان به تشابه و سازگاری مغز استخوان فرد دهنده با مغز استخوان فرد گيرنده بستگی دارد که از طريق اين آزمايش سنجيده می شود.

۴- بررسی کروموزومی (cytogenic analysis): از ديگر اقدامات تشخيص ژنتيکی در افتراق انواع لوسمی است.

۵- عکسبرداری از قفسه سينه با تابش اشعه X - تشخيص طيف پراکندگی ياخته های مهاجم و غده های لنفاوی متورم در ناحيه قفسه سينه است.

۶- سی تی اسکن (Computerised tomography scan)- در اين روش دستگاه سی تی اسکن با گرفتن تعدادی عکس توسط اشعه ايکس، تصويری سه بعدی از بدن را نشان می دهد و از اين طريق پراکندگی سرطان به بخش های ديگر بدن مشخص می شود.

۷- پرتونگاری با استفاده از تشديد ميدان مغناطيسی (MRI Scan) – اين آزمايش مشابه سی تی اسکن است با اين تفاوت که به جای تابش اشعه X از مغناطيس جهت عکسبرداری از اعضای بدن استفاده می شود. در اين آزمايش بيمار به مدت ۳۰ دقيقه به طور ساکن درون اتاقک اين دستگاه می ماند و تصاوير مقطعی از بدن او تهيه می شود.

۸- سونوگرافی (Ultrasound) در اين شيوه از امواج صوتی جهت بررسی ساختار اندامها استفاده می شود.

۹- معاينات بالينی: بررسی وضعيت غدد لنفاوی، طحال، کبد و ديگر اعضای بدن است.

الگوهای درمان لوسمی

فرآيند درمان لوسمی برای هر شخص معين با شرايط بيماری وی مرتبط است و الگوهای درمان لوسمی بستگی به نوع لوسمی، وضعيت بيماری در شروع درمان، سن، سلامت عمومی و چگونگی واکنش بيمار به نوع درمان دارد. علاوه بر الگوهای رايج برای درمان انواع سرطان همچون شيمی درمانی و اشعه درمانی، از جمله می توان به روش های درمانی زير اشاره کرد:

- درمان بيولوژيکی يا ايمونولوژيک - که مشتمل بر بازسازی، تحريک،‌ هدايت و تقويت سيستم طبيعی دفاعی بدن بيمار است و با استفاده از آنتی‌ بادی و هدايت سيستم دفاعی خود بيمار جهت مبارزه با سرطان صورت می گيرد.

- جراحی – راهيابی ياخته های مهاجم لوسمی به ساير اندامهای بدن اغلب موجب تورم و بزرگی حجم غده های لنفادی و طحال و کبد می شود. الگوی درمانی محل ضايعه طحال، برداشتن آن از طريق جراحی “اسپلينکتومی” (splenectomy) است.

- پيوند مغز استخوان و پيوند سلول های پايه ( Stem cell ) - جايگزينی مغز استخوان فرد بيمار با مغز استخوان سالم است تا بيمار بتواند مقادير بالای داروهای شيمی درمانی و يا پرتودرمانی را دريافت کند. شايع ترين اشکال پيوند مغز استخوان عبارتند از:

پيوند “اتولوگ” (autologous) طی اين نوع پيوند بيمار بافت پيوندی ( مغز استخوان ) خود را دريافت می کند. در اين روش مغز استخوان بيمار را خارج و آن را در معرض داروهای ضد سرطان قرار می دهند تا ياخته های بدخيم کشته شوند. سپس محصول بدست آمده را منجمد و نگهداری می کنند.
پيوند “سينژنئيک” Syngeneic - بيمار بافت پيوندی ( مغز استخوان ) را از عضو ديگر دو قلوی مشابه خود دريافت می کند. در اين روش ابتدا بوسيله مقادير زيادی از داروهای ضد سرطان همراه يا بدون پرتو درمانی،‌ تمام مغز استخوان موجود در بدن بيمار را از بين می برند.سپس از عضو ديگر دو قلوی مشابه که شباهت بافتی زيادی با بدن بيمار دارد، مغز استخوان سالمی را تهيه می کنند .
پيوند “آلوژنئيک” allogeneic : بيمار بافت پيوندی را از فردی غير از خود يا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر، و يا هر يک از والدين و يا فردی که هيچگونه نسبتی با بيمار ندارد) دريافت می کند. اين فرد بايد سازگاری بافتی نزديک با بدن بيمار داشته باشد .

پس از تهيه بافت پيوندی از روش های فوق، به بيمار مقادير بالای داروهای شيمی درمانی همراه يا بدون پرتو درمانی می دهند تا باقيمانده مغز استخوان وی تخريب شود. در مرحله آخر مغز استخوان سالم را گرم کرده و بوسيله يک سوزن و از طريق سياهرگ به بيمار تزريق می کنند تا جانشين مغز استخوان تخريب شده شود. پس از ورود بافت پيوندی به جريان خون، ياخته های پيوند زده شده به مغز استخوان هدايت شده و به توليد گويچه ‌های سفيد خون، گويچه‌ های قرمز خون و پلاکتهای جديد می پردازند. ابتلاء به عفونت و خونريزی، تهوع، استفراغ، خستگی، بی اشتهايی، زخمهای دهانی، ريزش مو و واکنشهای پوستی از جمله عوارض جانبی پيوند مغز استخوان و پيوند سلول های پايه (Stem cell) است.

امروزه با کاربردهای جديد الگوهای درمان پيوند مغز استخوان و درمان بيولوژيکی يا ايمونولوژيک و داروهای جديد ضد سرطان و پيشرفت های علم ژنتيک و ساختار های ژن های انسانی اميدهای تازه ای برای غلبه بر اين بيماری بوجود آمده است.

سرطان خون AML بزرگسالان، سرطانی است مربوط به خون و مغز استخوان. این سرطان معمولاً در صورتی‌‌‌که درمان نشود، به سرعت رو به وخامت می‌‌‌گذارد. شایع‌‌‌ترین نوع لوسمی حاد در میان بزرگسالان است. نام‌‌‌های دیگر سرطان خون AML، لوسمی میلوژنوس حاد، لوسمی میلوبلاستیک حاد، لوسمی غیرلنفوسیتی حاد است.

به‌طور طبیعی، مغز استخوان سلول‌های بنیادی خون (سلول‌های نابالغ) می‌‌‌سازد که به مرور به سلول‌های خونی بالغ تبدیل می‌‌‌شوند. سلول بنیادی به سلول بنیادی مغز استخوانی یا سلول بنیادی لنفاوی تبدیل مي‌شود. سلول‌‌‌بنیادی لنفاوی به مرور به گلبول سفید تبدیل می‌‌‌شود. سلول بنیادی مغز استخوانی هم به یکی از سه گونۀ سلول‌های خونی بالغ تبدیل می‌‌‌شود:

• گلبول‌‌‌های قرمز که وظیفه شان رساندن اکسیژن و مواد دیگر لازم به بافت‌‌‌های بدن است.
• گلبول‌‌‌های سفید که وظیفۀ مبارزه با عفونت و بیماری را بر عهده دارند.
• پلاکت‌‌‌ها که با ایجاد لخته در خون، از خونریزی جلوگیری می‌‌‌کنند.

در سرطان خون AML، سلول‌های بنیادی مغز استخوانی معمولاً به گونه‌‌‌ای از گلبول‌‌‌های سفید به نام میلوبلاست تبدیل می‌‌‌شوند. میلو بلاست‌ها در سرطان خون AML غیرطبیعی‌اند و به گلبول‌‌‌های سفید سالم تبدیل نمی‌‌‌شوند. گاهی در سرطان خون AML، سلول‌های بنیادی بسیار بیش از حد طبیعی، به گلبول‌‌‌های قرمز یا پلاکت‌‌‌ها تبدیل می‌‌‌شوند. به این گلبول‌‌‌های سفید یا پلاکت‌‌‌های غیرطبیعی، سلول‌های لوسمی یا بلاست نیز می‌‌‌گویند. سلول‌های خونی سرطانی در مغز استخوان و خون جمع می‌‌‌شوند و بنابراین فضای کم‌تری برای گلبول‌‌‌های سفید، گلبول‌‌‌های قرمز و پلاکت‌‌‌های سالم باقی می‌‌‌ماند. در این هنگام، عفونت، کم‌خونی، یا به آسانی دچار خونریزی شدن، پیش می‌آید. سلول‌های خونی سرطانی به بیرون از خون و به قسمت‌های دیگر بدن، از جمله دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع)، پوست و لثه‌‌‌ها سرایت می‌کنند.

این خلاصه دربارۀ سرطان خون AML بزرگسالان است. برای کسب اطلاعات بیش‌تر دربارۀ انواع دیگر سرطان خون، به خلاصه‌‌‌های مراجعه کنید:

• درمان سرطان خون AML/ انواع دیگر سرطان مغز استخوانی بدخیم اطفال
• درمان سرطان خون CML
• درمان سرطان خون ALL بزرگسالان
• درمان سرطان خون ALL اطفال
• درمان سرطان خون CLL
• درمان سرطان خون سلول مويي

سرطان خون AML زیر گونه‌‌‌های متفاوتی دارد.

بیش‌تر زیرگونه‌‌‌های سرطان خون AML براساس میزان بلوغ (رشد) سلول‌های سرطانی هنگام تشخیص و میزان تفاوت آنها با سلول‌های طبیعی تعیین می‌‌‌شوند.

سرطان خون APL (لوسمی پرومیلوسیتیک حاد) زیرگونه‌‌‌ای از سرطان خون AML است و هنگامی روی می‌‌‌دهد که دو قسمت از دو ژن به هم می‌‌‌چسبند. معمولاً افراد میانسال به سرطان خون APL مبتلا می‌شوند. علائم سرطان خون APL هم شامل خونریزی است و هم ایجاد لخته‌‌‌های خون

کشیدن سیگار، سابقۀ درمان با شیمی‌درمانی و قرار داشتن در معرض تابش اشعه، خطر ابتلا به سرطان خون AML بزرگسالان را بيش‌تر مي‌كند.

هر چیزی که خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهد، عامل خطرزا می‌‌‌گویند. داشتن عوامل خطرزا به معنای ابتلا به سرطان نیست؛ از طرفی عدم وجود عوامل خطرزا نیز به معنای مبتلا نشدن به سرطان نیست. افرادی که فکر می‌‌‌کنند در معرض خطر ابتلا به سرطان هستند، باید با پزشک خود در این‌باره صحبت کنند. عوامل خطرزای احتمالی مربوط به سرطان خون AML عبارتند از:

• مرد بودن.
• کشیدن سیگار، به خصوص پس از 60 سالگی.
• داشتن سابقۀ شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی.
• سابقۀ گذراندن درمان سرطان خون ALL اطفال، در کودکی.
• قرار داشتن در معرض تابش اشعۀ ناشی از انفجار بمب اتمی یا بنزن.
• داشتن سابقۀ اختلالات خونی مانند سندروم میلو دیسپلاستیک (Myelodysplastic syndrome).

نشانه‌‌‌های احتمالی سرطان خون AML بزرگسالان عبارتند از تب، احساس خستگی و به‌آسانی دچار خونریزی یا خونمردگی شدن.

نشانه‌‌‌های اولیة سرطان خون AML شبیه نشانه‌‌‌های سرماخوردگی یا بیماری‌‌‌های دیگر عادی است. در صورت مشاهدة هريك از مشكلات، پزشک خود را در جریان بگذارید:

• تب.
• تنگی نفس.
• به‌آسانی دچار خونریزی یا خونمردگی شدن.
• پتشی (لکه‌‌‌های مسطح و کوچک زیر پوستی که بر اثر خونریزی به‌وجود می‌‌‌آیند).
• ضعف یا احساس خستگی.
• کاهش وزن یا از دست دادن اشتها.

از آزمایش‌‌‌هایی شامل معاینۀ خون و مغز استخوان به منظور کشف و تشخیص سرطان خون AML بزرگسالان استفاده می‌‌‌کنند.

از این آزمایش‌‌‌ها و فرایندها استفاده می‌کنند:

• معاینۀ فیزیکی و سابقۀ پزشکی: معاینۀ بدن برای بررسی نشانه‌‌‌های عمومی سلامتی، از جمله بررسی نشانه‌‌‌های احتمالی بیماری مانند غده‌‌‌ها یا هر چیز دیگری که غیرطبیعی به‌نظر برسد. سابقۀ عادت‌‌‌های مربوط به سلامتی، بیماری‌‌‌ها و درمان‌‌‌هایی را هم که فرد پشت سر گذاشته تهیه می‌‌‌کنند.
• آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC): فرایندی که طی آن از خون به‌منظور انجام این بررسی‌‌‌ها نمونه‌‌‌برداری می‌‌‌کنند:
• تعداد گلبول‌‌‌های قرمز، گلبول‌‌‌های سفید و پلاکت‌‌‌ها.
• میزان هموگلوبین (پروتئینی حاوی اکسیژن) موجود در گلبول‌‌‌های قرمز.
• درصد گلبول‌‌‌های قرمز تشکیل‌دهندۀ نمونه خون.

بررسی ساختار شیمیایی خون: فرایندی که در آن، میزان موادی که اندام‌‌‌ها و بافت‌‌‌های داخلی بدن در خون آزاد کرده‌‌‌اند، اندازه‌‌‌گیری می‌‌‌شود. میزان غیرطبیعی (بیش‌تر یا کم‌تر از حد طبیعی) این مواد نشانۀ بیماری اندام یا بافت آزاد کنندۀ آن است.

اسمیر خون محیطی (Peripheral Blood Smear): فرایندی که در طی آن بلاست‌‌‌های خونی، تعداد و گونه‌های گلبول‌‌‌های سفید، تعداد پلاکت‌‌‌ها و تغییرات ظاهری در سلول‌های خونی را بررسی می‌کنند.

آسپیراسیون و نمونه‌برداری مغز استخوان‌: برداشتن مغز استخوان، خون و قطعۀ کوچکی از استخوان، با استفاده از سرنگی در استخوان لگن یا استخوان جناغ سینه. آسیب‌شناس مغز استخوان، خون و استخوان را به‌منظور یافتن سلول‌های غیرطبیعی زیر میکروسکوپ معاینه می‌‌‌کند.

تحلیل سیتوژنتیک (Cytogenetic Analysis): یک آزمون آزمایشگاهی که در آن سلول‌های موجود در نمونه خون یا مغز استخوان را بررسی میکروسکوپی می‌‌‌کنند تا ببینند تغییرات خاصی در کروموزوم‌های موجود در لنفوسیت‌‌‌ها ایجاد شده است یا نه.

ایمیونوفِنوتایپینگ (Immunophenotyping): فرایندی جهت شناسایی نوع سلول‌‌‌ها، براساس گونه‌‌‌های آنتی‌‌‌ژن‌‌‌ها یا نشانگرهای سطح سلول‌‌‌ها. در این فرایند از طریق مقایسۀ سلول‌های سرطانی با سلول‌های طبیعی سیستم دفاعی، زیرگونۀ سرطان خون AML را تشخیص می‌‌‌دهند.

واکنش زنجیرهای پلیمراز ترنسکریپشن معکوس (Reverse transcription-polymerase chain reaction) (RT-PCR): آزمایشی آزمایشگاهی که در آن، سلول‌های نمونۀ بافت را با استفاده از مواد شیمیایی مخصوصی معاینه می‌‌‌کنند تا ببینند تغییرات خاصی در ساختار یا عملکرد ژن‌‌‌ها ایجاد شده است یا نه. در این آزمایش جهت تشخیص سرطان خون APL استفاده می‌‌‌شود.

برخی عوامل بر پیش آگهی سرطان (احتمال بهبودی) و راه‌‌‌های درمانی تأثیر می‌‌‌گذارند.

پیش آگهی سرطان (احتمال بهبودی) و گزینه‌‌‌های درمانی به این عوامل بستگی دارند:

• سن بیمار.
• زیرگونۀ سرطان خون AML
• اینکه بیمار سابقۀ شیمی‌درمانی جهت درمان نوع دیگری از سرطان را داشته یا نه.
• اینکه آیا بیمار سابقة اختلالات خونی مانند سندروم میلودیسپلاستیک (Myelodysplastic) را داشته یا نه.
• اینکه سرطان به دستگاه عصبی مرکزی سرایت کرده یا خیر.
• سابقۀ درمان یا عود (بازگشت) سرطان.

بسیار مهم است که سرطان خون AML، فوراً درمان شود.

مراحل سرطان خون AML بزرگسالان

پس از تشخیص سرطان خون AML بزرگسالان، برای مشخص شدن اینکه سرطان به سایر قسمت‌های بدن نیز سرایت کرده است یا نه، بیمار آزمایش‌‌‌هایی انجام می‌‌‌دهد.

میزان گسترش یا سرایت سرطان را معمولاً با درجۀ آن مشخص می‌‌‌کنند. در سرطان خون AML بزرگسالان، به‌جای مشخص کردن درجۀ سرطان، از زیرگونۀ سرطان خون AML و سرایت یا عدم سرایت آن به خارج از خون و مغز استخوان برای برنامه‌‌‌ریزی درمان استفاده می‌‌‌کنند. از این آزمایش‌‌‌ها و فرایندها جهت تعیین میزان گسترش سرطان خون استفاده شود:

• عكس‌برداري از قفسۀ سینه با اشعۀ ایکس: عكس‌برداري از اندام‌‌‌ها و استخوان‌‌‌های قفسۀ سینه با استفاده از اشعۀ ایکس. اشعۀ ایکس، نوعی اشعه حاوی انرژی است که از بدن مي‌گذرد و بر روی فیلم مخصوص، نواحی درون بدن را تصویر مي‌کند.
• پونکسیون لومبار (Lumbar Puncture): فرایندی که برای به‌‌‌‌دست آوردن مایع مغز نخاعی از ستون فقرات انجام می‌‌‌شود. این کار را با فرو کردن سرنگی در ستون فقرات انجام می-دهند. نام‌‌‌های دیگر این فرایند، LP یا کشیدن مایع نخاعی است.
• سونوگرافی (Ultrasound): فرایندی که در آن امواج صوتی پر انرژی را به سوی بافت‌‌‌ها یا اندام‌‌‌های داخلی درون شکم (Abdomen) گسیل می‌‌‌کنند و از آن اکو (بازتاب) می‌‌‌گیرند. این بازتاب‌ها از بافت‌‌‌های بدن تصویری می‌سازند که سونوگرام نام دارد.

سرطان به سه طریق در بدن گسترش می‌‌‌یابد.

اگر سلول‌های سرطانی به خارج از خون سرایت کنند، تومور توپری تشكيل مي‌دهند. به این فرایند متاستاز می‌‌‌گویند. سه راه گسترش سلول‌های سرطانی در بدن عبارت‌اند از:

• از طریق خون. سلول‌های سرطانی همراه با خون حرکت و به بافت‌‌‌های سخت داخل بدن، مانند مغز یا قلب حمله می‌‌‌کنند و تومور توپری را تشکيل می‌‌‌دهند.
• از طریق دستگاه لنفاوی. سلول‌های سرطانی به دستگاه لنفاوی حمله می‌‌‌کنند، به عروق لنفاوی نفوذ و موجب تشکیل تومور توپر در قسمت‌‌‌های دیگر بدن می‌‌‌شوند.
• از طریق بافت سخت. سلول‌های سرطانی که تومور توپر را تشکيل داده‌‌‌اند، به بافت‌‌‌های مجاور آن ناحیه سرایت می‌‌‌کنند.

نوع سرطان تومور جدید (متاستاتیک) از همان نوع سرطان اولیه است. مثلاً، در صورتی‌‌که سلول‌های سرطان خون به مغز سرایت کنند، سلول‌های سرطانی موجود در مغز در واقع سلول‌های خونی سرطانی هستند. بیماری سرطان خون جابه‌‌‌جا شده است، و نه سرطان مغز.

آزمایش مرحله‌بندی متعارفی برای سرطان خون AML بزرگسالان وجود ندارد.

وضعیت این سرطان را با عبارات درمان نشده، فروکش کرده، یا راجعه توصیف می‌‌‌کنند.

سرطان خون AML درمان نشدۀ بزرگسالان

در سرطان خون AML درمان نشدۀ بزرگسالان، بیماری را به تازگی تشخیص داده‌‌‌اند. و به‌جز اقداماتی جهت نابودی علائمی مانند تب، خونریزی یا درد، درمانی آغاز نشده است، و شرایطی که در زیر می‌‌‌آیند وجود دارد:

• نتیجۀ آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون غیرطبیعی است.
• حداقل 20% از سلول‌های مغز استخوان بلاست هستند (سلول‌های لوکمیک).
• نشانه‌‌‌ها یا علائم سرطان خون وجود دارد.

سرطان خون AML فروکش کردۀ بزرگسالان

در سرطان خون AML در حال فروکشی بزرگسالان، بیماری درمان شده و این شرایط وجود دارد:

• نتیجۀ آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون طبیعی است.
• کم‌تر از 5% سلول‌های درون مغز استخوان بلاست هستند.
• در مغز و نخاع یا قسمت دیگری از بدن، نشانه یا علامتی از سرطان خون مشاهده نشده.

سرطان خون AML راجعۀ بزرگسالان

سرطان خون AML راجعه، سرطانی است که پس از اتمام درمان عود کرده است (بازگشته است). محل عود سرطان خون AML در خون یا مغز استخوان است.

گزینه‌‌‌های درمانی در یک نگاه

انواع متفاوتی از درمان برای مبتلایان به سرطان خون AML بزرگسالان وجود دارد.

انواع متفاوتی از درمان برای مبتلایان به سرطان خون AML بزرگسالان وجود دارد. برخی از این درمان‌‌‌ها، متعارف هستند (درمان‌‌‌هایی که در حال حاضر از آنها استفاده می‌‌‌شود)، و برخی دیگر در پژوهش‌‌‌های بالینی بررسی می‌شوند. پژوهش بالینی یک بررسی تحقیقاتی است که با هدف بهبود درمان‌‌‌های جاری یا به‌‌‌دست آوردن اطلاعاتی دربارۀ درمان‌‌‌های جدید برای مبتلایان به سرطان انجام می‌‌‌شود. در صورتی‌‌‌که پژوهش‌‌‌های بالینی نشان بدهند که درمان جدید بهتر از درمان استاندارد است، درمان جدید جایگزین درمان متعارف قبلی شود. شاید بیماران بخواهند شرکت در یک پژوهش بالینی را در نظر بگیرند. شرکت در برخی از پژوهش‌‌‌های بالینی تنها برای بیمارانی که درمان سرطان را آغاز نکرده‌‌‌اند مجاز است.

درمان سرطان خون AML بزرگسالان معمولاً دو مرحله دارد.

دو مرحلة درمان سرطان خون AML بزرگسالان عبارتند از:

• درمان القایی برای فروکشی: این، اولین مرحلۀ درمان است. در این مرحله، هدف نابودی سلول‌های سرطانی در خون و مغز استخوان است. با انجام این مرحله، سرطان خون وارد وضعیت فروکشی می‌‌‌شود.
• درمان پس از فروکشی: این، دومین مرحلۀ درمان است. پس از اینکه سرطان وارد وضعیت فروکشی شد، این مرحله انجام می‌‌‌شود. هدف از درمان پس از فروکشی از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده‌ای است که با وجود اینکه فعال نیستند، اما بعید نیست در آینده رشد خود را از سر بگیرند و موجب عود سرطان شوند. به این مرحله، درمان استمرار فروکشی مي‌گويند.

از چهار نوع درمان متعارف استفاده می‌‌‌شود:

شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی، یکی از روش‌‌‌های درمان سرطان است که در آن از داروها برای توقف گسترش سلول‌های سرطانی – با نابودی آنها و چه با جلوگیری از تقسیم شدنشان - استفاده می‌‌‌شود. در صورتی‌‌‌که شیمی‌درمانی از طریق دهان یا تزریق در رگ یا عضله انجام شود، داروها وارد جریان خون می‌شود و می‌‌‌توانند به سلول‌های سرطانی در سراسر بدن دسترسی پیدا کنند (شیمی‌درمانی سیستمیک). شیمی‌درمانی اگر مستقیماً در ستون فقرات (شیمی‌درمانی داخل نخاعي)، یک اندام یا یک حفرۀ بدنی مانند شکم، صورت بگیرد تأثیر عمدة داروها بر سلول‌های سرطانی همان نواحی خواهد بود (شیمی‌درمانی منطقه‌‌‌ای). از شیمی‌درمانی داخل نخاعي برای درمان سرطان خون AML که به مغز و نخاع سرایت کرده یا ممکن است در آینده سرایت کند، استفاده می‌‌‌شود. شیمی‌درمانی ترکیبی درمانی است که در آن، از بیش از یک داروی ضد سرطان استفاده می‌‌‌شود. روش انجام شیمی‌درمانی، با توجه به زیرگونۀ سرطان و اینکه به مغز و نخاع سرایت کرده است یا نه تعیین می-شود.

پرتودرمانی

پرتودرمانی یک روش درمان سرطان است که در آن از اشعۀ ایکس پر انرژی یا انواع دیگر تابش اشعه به‌منظور سلول‌های سرطانی یا توقف رشد این سلول‌‌‌ها استفاده می‌‌‌کنند. در پرتودرمانی خارجی، از دستگاهی خارج از بدن برای گسیل کردن اشعه به سمت محدوده‌ای که درگیر سرطان است استفاده می‌‌‌شود. در پرتودرمانی داخلی از مواد رادیواکتیوی استفاده می‌‌‌کنند که داخل سرنگ‌ها، دانه‌ها (Seeds)، سیم‌‌‌ها یا سوندها جایگذاری کرده‌اند و مستقیماً در ناحیۀ دچار سرطان یا نواحی مجاور آن کار گذاشته‌اند. روش انجام پرتودرمانی به نوع و مرحلۀ سرطان بستگی دارد.

پیوند سلول‌های بنیادی

پیوند سلول‌های بنیادی روشی است که در آن ابتدا شیمی‌درمانی انجام می‌شود و سپس سلول‌های خونسازی که غیرطبیعی هستند یا بر اثر درمان از بین رفته‌‌‌اند، جایگزین می‌‌‌شوند. سلول‌های بنیادی را (سلول‌های خونی نابالغ)، از خون یا مغز استخوان بیمار یا یک اهدا کننده مي‌گيرند، منجمد و ذخیره می‌کنند. پس از اتمام شیمی‌درمانی، یخ سلول‌های بنیادی ذخیره شده را آب می‌‌‌کنند و آنها را به بیمار تزریق می‌‌‌کنند. این سلول‌های بنیادی تزریق شده به سلول‌های خونی بدن تبدیل می‌‌‌شوند.

درمان با استفاده از داروهای دیگر

تری اکسید آرسنیک (Arsenic trioxide) و اسید رِتینوئیک تمام ترانس (All-trans retinoic acid) (ATRA) داروهای ضد سرطانی هستند که سلول‌های خونی سرطانی را از بین می‌‌‌برند، جلوی تقسیم این سلول‌‌‌ها را می‌‌‌گیرند یا به تبدیل سلول‌های خونی سرطانی به گلبول‌‌‌های سفید بالغ کمک می‌‌‌کنند. از این داروها در درمان زیرگونه‌‌‌ای از سرطان خون AML به نام سرطان خون APL استفاده می‌کنند.

در پژوهش‌هاي باليني روش‌هاي درماني جديد را بررسي مي‌كنند.

در اين مقاله درمان‌هايي شرح داده مي‌شوند كه در پژوهش‌هاي باليني در دست بررسي‌اند. تمام روش‌هاي درماني جديد بررسي شده در اين بخش ذكر نشده‌اند. اطلاعات مربوط به پژوهش‌هاي باليني در پايگاه انستيتوي ملي سرطان (NCI) موجود است.

درمان بیولوژیک

درمان بیولوژیک درمانی است که در آن از سیستم دفاعی خود بیمار جهت مبارزه با سرطان استفاده می‌‌‌شود. در این روش، از موادی که بدن می‌سازد یا در آزمایشگاه می‌سازند به منظور تقویت، هدایت یا ترمیم سیستم دفاعی طبیعی بدن علیه سرطان استفاده می‌‌‌کنند. به این روش درمان سرطان ایمیون تراپی یا زیست درمانی نیز می‌‌‌گویند.

یک نوع درمان بیولوژیک، درمان با پادتن‌‌‌های تک دودمانی است، روشی درمانی که در آن از پادتن‌هایی استفاده می‌‌‌شود که در آزمایشگاه از یک نوع سلول سیستم دفاعی می‌سازند. این پادتن‌ها می‌توانند بر مواد روی سلول‌های سرطانی یا موادی که به رشد سلول‌های سرطانی کمک می‌‌‌کنند تأثیر بگذارند. این پادتن‌‌‌ها به این گونه مواد می‌‌‌چسبند و سلول‌های سرطانی را از بین می‌‌‌برند، جلوی رشدشان را می‌‌‌گیرند یا مانع سرایت آنها می‌‌‌شوند. پادتن‌‌‌های تک‌دودمانی را به بیمار تزریق مي‌كنند. معمولاً این پادتن‌‌‌ها، را یا تنهایی به‌کار می‌گیرند، یا از آنها به منظور حمل مستقیم داروها، ترکیبات سمی یا مواد رادیواکتیو به سمت سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند.

شاید بیماران بخواهند شرکت در یک پژوهش بالینی را تجربه کنند.

برای برخی از بیماران، شرکت در پژوهش‌‌‌های بالینی بهترین راه درمان است. پژوهش‌‌‌های بالینی قسمتی از فرایند تحقیقات در مورد سرطان هستند. دلیل انجام پژوهش‌‌‌های بالینی مشخص شدن میزان بی‌خطر بودن و کارایی روش‌‌‌های درمانی جدید نسبت به درمان‌‌‌های متعارف است.

بسیاری از روش‌‌‌های درمانی متعارفی که امروزه برعلیه سرطان به‌‌‌کار می‌‌‌روند براساس پژوهش‌‌‌های بالینی گذشته پایه‌‌‌ریزی شده‌‌‌اند. بیمارانی که در پژوهش‌‌‌های بالینی شرکت می‌‌‌کنند تحت درمان متعارف قرار می‌گیرند یا جزء اولین افرادی هستند که درمان جدید را آزمایش کرده‌اند.

بیمارانی که در پژوهش‌‌‌های بالینی شرکت می‌‌‌کنند، به بهبود روش درمان سرطان در آینده نیز کمک می‌کنند. حتی در صورتی‌‌‌که پژوهش‌‌‌های بالینی منجر به روش‌‌‌های درمانی مؤثری نشوند، اغلب، ابهامات مهمی را برطرف می‌کنند و موجب پیشرفت تحقیقات مربوط به سرطان می‌‌‌شوند.

بیماران می‌‌‌توانند پیش از آغاز درمان سرطان، در حین آن و پس از آغاز درمان در پژوهش‌‌‌های بالینی شرکت کنند.

پژوهش‌هاي باليني در بسياري از نقاط دنيا انجام مي‌شدند. براي اطلاع از پژهش‌هاي باليني جاري، به بخش گزينه‌هاي درمان و لينك‌هاي انتهايي آن مراجعه كنيد. اين لينك‌ها برگرفته از پايگاه داده‌هاي مربوط به پژوهش‌هاي باليني انستيتوي ملي سرطان (NCI) است.

انجام آزمایش‌‌‌های پیگیری سلامتی بیمار پس از درمان لازم است.

برخی از آزمایش‌‌‌هایی که جهت تشخیص سرطان یا مرحله‌بندی آن انجام شده‌اند، تکرار می‌شوند. برخی از آزمایش‌‌‌ها به‌منظور مشخص شدن میزان کارایی درمان تکرار می‌‌‌شوند. تصمیم‌گیری دربارۀ ادامه، تغییر یا توقف درمان براساس نتایج این آزمایش‌‌‌ها انجام می‌شود. گاهی به این کار مرحله‌بندی مجدد می‌‌‌گویند.

برخی از آزمایش‌‌‌ها پس از پایان گرفتن درمان، هر از گاهی تکرارمی‌شوند. نتایج این آزمایش‌‌‌ها تغییر شرایط بیمار یا عود (بازگشت) سرطان را نشان می‌دهد. گاهی هم، به این آزمایش‌‌‌ها، آزمایش-های پیگیری سلامتی بیمار پس از درمان یا معاینه‌‌‌های عادی (Check-up) می‌‌‌گویند.

گزینه‌‌‌های درمان برای سرطان خون AML بزرگسالان

• سرطان خون AML درمان نشدۀ بزرگسالان
• سرطان خون AML فروکش کردۀ بزرگسالان
• سرطان خون AML راجعۀ بزرگسالان

در ضمیمۀ هر بخش درمان، لینکی از فهرست پژوهش‌‌‌های بالینی جاری وجود دارد. برای برخی از انواع یا مراحل سرطان، هیچ پژوهش بالینی ذکر نشده است. از پزشک خود بپرسید که پژوهش‌‌‌های بالینی مناسب شما وجود دارد که در این فهرست ذکر نشده است.

سرطان خون AML درمان نشدۀ بزرگسالان

درمان متعارف سرطان خون AML بزرگسالان، در مرحلۀ اولِ درمان القایی برای فروکشی به زیرگونۀ سرطان خون AML بستگی دارد و شامل این موارد است:

• شیمی‌درمانی ترکیبی.
• شیمی‌درمانی با میزان بالا.
• شیمی‌درمانی با میزان پایین.
• شیمی‌درمانی داخل نخاعي.
• اسید رِتینوئیک تمام ترانس All-trans retinoic acid) ATRA) به‌علاوۀ شیمی‌درمانی، برای درمان سرطان خون APL.

سرطان خون AML فروکش کردۀ بزرگسالان

درمان متعارف سرطان خون AML در طول وضعیت فروکشی به زیرگونۀ سرطان بستگی دارد و شامل این موارد است:

• شیمی‌درمانی ترکیبی.
• شیمی‌درمانی با میزان بالا، با یا بدون استفاده از پرتودرمانی، و پیوند سلول‌های بنیادی با استفاده از سلول‌های بنیادی خود بیمار.
• شیمی‌درمانی با میزان بالا و پیوند سلول‌های بنیادی با استفاده از سلول‌های بنیادی اهدایی.

یکی از درمان‌‌‌های سرطان خون AML فروکش کرده بزرگسالان، که در پژوهش‌‌‌های بالینی تحت بررسی است، تری اکسید آرسنیک است.

سرطان خون AML راجعۀ بزرگسالان

درمان متعارفی جهت سرطان خون AML راجعۀ بزرگسالان وجود ندارد. درمان به زیرگونۀ سرطان خون AML بستگی دارد و شامل این موارد است:

• شیمی‌درمانی ترکیبی.
• درمان بیولوژیک با استفاده از پادتن‌‌‌های تک‌دودمانی
• پیوند سلول‌های بنیادی
• درمان با استفاده از تری اکسید آرسنیک.

برای کسب اطلاعات بیش‌تر دربارۀ سرطان خون AML بزرگسالان

برای کسب اطلاعات بیش‌تر دربارۀ سرطان خون AML بزرگسالان در پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان (www.ncii.ir) به بخش‌‌‌های زیر مراجعه کنید:

• صفحة اصلی سرطان خون
• آنچه باید دربارۀ سرطان خون بدانید
• مجموعه آشنایی با سرطان: پیوند سلول‌های بنیادی
• صفحة اصلی رابطة کشیدن سیگار و سرطان (شامل راهنمایی‌‌‌هایی برای ترک سیگار)
• پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های بنیادی خون محیطی: پرسش و پاسخ

درمان قطعی سرطان خون