در نظام اعتقادى اسلام، امر به معروف و نهى از منكر، جايگاه خاصى دارد كه بدون فهم آن، نمىتوان جايگاه آن را در منظومه فكرى امام علىعليه السلام دريافت. بدين روى بهاجمال نظرگاه قرآن كريم را درباره اين فريضه، يادآور مىشويم:
يك. امت اسلامى، بهترين امت است؛ چرا كه امر به معروف و نهى از منكر مىكند و همين عامل رستگارى او است. (1) بدينترتيب مىتوان گفت امر به معروف و نهى از منكر، از ضروريات ايمان و رستگارى امت است.
دو. دست شستن از نهى از منكر و بىاعتنايى به رواج منكرات، نشان بدكردارى و تباهى انسان است. (2) سه. بر اثر ترك اين فريضه، جامعه دچار تباهى مىشود. در اين هنگام، تنها آمران به معروف و ناهيان از منكر نجات پيدا مىكنند و بدكاران و سهلانگاران، دچار عذاب مىگردند. (3) چهار. امر به معروف و نهى از منكر، كارى خدايانه است و خداوند از خود به عنوان كسى كه به معروف فرمان مىدهد و از منكر بازمىدارد، ياد مىكند. (4) از اين نكته مىتوان نتيجه گرفت كه عقل آدمى پيش از حكم شرع مستقلا به پارهاى معروفها و منكرها شناخت پيدا مىكند.
پنج. پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم نيز يكى از وظايفش امر به معروف و نهى از منكر است و از اينرو، اين كارى پيامبرانه است. (5) شش. امر به معروف و نهى از منكر، نشان پيوستگى مؤمنان به يكديگر و جلوه همبستگى جامعه اسلامى است. (6) هفت. امر به معروف و نهى از منكر، مكمل فريضههايى چون نماز و زكات است و غالبا در قرآن در كنار آنها آمده است (7) كه نشاندهنده بعد اجتماعى و عملى دين مبين اسلام است.
هشت. اجراى اين فريضه، ممكن است سختىهايى در پى داشته باشد؛ اما بايد آن را تحمل كرد كه اين از كارهاى استوار است. (8) نه. گرچه براى تحقق اين فريضه بايد كوشيد، لازم است از منطق الايسر فالايسر و ترتيب و به كار بردن زبان خوش و منطق درست استفاده كرد. (9) ده. بهترين امر به معروف و نهى از منكر، آن است كه انسان نخست خود را مخاطب آن سازد و از خود بياغازد. بىاثرترين كار آن است كه انسان خود را فراموش كرده، واعظ و اندرزگوى ديگران باشد. بدينترتيب هم كارش بىنتيجه خواهد ماند و هم زمينه مغضوب شدن خود را فراهم خواهد آورد. (10) با در نظر گرفتن اين تأكيدات و نكات، مىتوان ديدگاه امام را درباره امر به معروف و نهى از منكر دريافت. رويكرد امام به اين فريضه، مبتنى بر اين ميراث ارجمند است و گاه سخنان امام در اين باب، ترجمان آيات قرآن و حتى گاه عين آيات قرآنى است. در اين نوشتار مباحث را در چند محور مىآوريم: