عید قربان

عید قربان یا همان روز دهم ماه ذی الحجه، مصادف

با عید قربان که از گرامی ترین عیدهای مسلمانان

است و عید قربان به یاد حضرت ابراهیم و فرزندش

حضرت اسماعیل، توسط بسیاری از مسلمانان

جشن گرفته می‌شود.

*************

تاریخچه و فلسفه عید قربان

مفهوم و معنی قربانی

از نظر معنای لغوی «قربانی» از لفظ «قربان» ماخوذ

است، هر آن چیزی که ذریعه و وسیله تقرب و

نزدیکی الله تعالی باشد آن را «قربانی» می گویند، آن

چیز خواه ذبح حیوان باشد یا دیگر صدقات.بعضی

از علماء هر نیکی و عمل خیر را که باعث قرب و

رحمت الهی باشد «قربانی» می نامند.

*************

اسرار و حکمت قربانی کردن

فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا از جمله اسراسر

و حکمتهای قربانی است.

کشتن حیوان در مراسم قربانی اشاره به کشتن نفس

اماره است و مرد خداشناس با شمشیر برنده عقل

و ایمان، حیوان نفس را که به طور دائم وی را

به کارهای زشت وا می دارد مقتول سازد و خانه

دل را از لوث نفس لئیم پاک گردانده، آنرا در راه

حق و پیشگاه محبوب قربانی کند و حج اکبر نماید

که اگر نفس اماره و خواهش های او کشته نشوند

و آرام نگیرند هرگاه تمام نعمتها و ثروتهای دنیوی در

اختیارش باشد و زمین و آسمان را ببلعد باز هم

سیر نمی شود و ندای هل من مزید دارد.

***************

تاریخچه قربانی کردن

ذبح قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان ابو البشر

حضرت آدم علیه السلام شروع شد، وقتی که دو

فرزندش هابیل قوچی و قابیل مقداری گندم را به

عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند. به

دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمده، قربانی

هابیل را سوخت، که این علامت قبولیت بود و قربانی

قابیل به حال خود باقی ماند.

****************

داستان عید قربان

عید قربان روز دهم ذی الحجه که در تقویم عینی

و ذهنی مسلمانان عید خوانده می شود و به

نوعی یادآور , همان سربلندی ابراهیم (ع) در

آزمایش الهی است. سربلندی در فراخواندگی الهی

به ذبح عزیزتری فرد زندگی مادی یعنی فرزندش

نشانهء از پیروزی فرمان الهی و اطاعت معشوق

بر امور اخلاقی و سنت های جز خواست اوست.

دین پژوهان معاصری که به کاوش در ادیان

ابتدایی مشغول هستند چندین ویژگی مشترک

را میان ادیان ابتدایی بر میشمارند, که یکی از

این ویژگیها قربانی کردن است . شاید بتوان

گفت انجام و اهدای قربان یکی از اساسی ترین

پایه های پیدایش دیگر ارکان مذهبی باشد.

انسانهای اولیه دین را برای احساس نزدیکی

به وجودی که او را مقدس می انگاشت و برایش

برتری قائیل بود دست به زاری می زد و اظهار

عجز می نمود و گاه نیز برای کامل کردن

نیازهای خود به درگاه آن وجود بی نیاز به

قربانی کردن روی می آورد.

*************

عید قربان در روایات

رسول الله صلى الله علیه و آله :

مَن أحیَا اللَّیالِیَ الأَربَعَ وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ : لَیلَةَ التَّروِیَةِ ، و

لَیلَةَ عَرَفَةَ ، ولَیلَةَ النَّحرِ ، ولَیلَةَ الفِطرِ .

*پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

هر کس این چهار شب را شب زنده دارى کند،

بهشت براى او واجب است: شبِ ترویه، شب

عرفه، شب عید قربان و شب عیدفطر.

*الإمام علیّ علیه السلام :

سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَخطُبُ یَومَ

النَّحرِ ، وهُوَ یَقولُ : هذا یَومُ الثَّجِّ والعَجِّ ، والثَجُّ :

ما تُهریقونَ فیهِ مِنَ الدِّماءِ ، فَمَن صَدَقَت نِیَّتُهُ کانَت

أوَّلُ قَطرَةٍ لَهُ کَفّارَةً لِکُلِّ ذَنبٍ ، والعَجُّ : الدُّعاءُ

فَعِجّوا إلَى اللّه ِ ، فَوَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لا یَنصَرِفُ

مِن هذَا المَوضِعِ أحَدٌ إلاّ مَغفورًا لَهُ ، إلاّ صاحِبَ کَبیرَةٍ

مُصِرًّا عَلَیها لا یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِالإِقلاعِ عَنها .

امام علی علیه السلام : شنیدم رسول خدا صلی الله علیه وآله روز

عید قربان ، خطبه می خواند ومی فرمود :

امروز ، روز «ثجّ» و«عجّ» است . ثجّ ، خون قربانی هاست

که می ریزید . پس نیّت هرکس صادق باشد ، اولین

قطره خونِ قربانی او کفّاره همه گناهان اوست ، و

«عجّ» ، دعاست . پس به درگاه خداوند دعا کنید ، قسم

به آن که جان محمّد صلی الله علیه وآله در دست اوست

از اینجا هیچ کس بر نمی گردد ، مگر آمرزیده شود

جز کسی که گناه کبیره انجام داده وبر آن اصرار ورزد

ودر دل خود ، تصمیم بر ترک آن ندارد .

***********

اعمال شب و روز عید قربان

شب دهم از لیالى متبرکه و از آن چهار شبى است

که احیاء آنها شایسته است و درهاى آسمان در

این شب بازاست و سنّت است در آن زیارت امام

حسین علیه السلام و دعاء یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلىَ الْبَرِیَّةِ روز

دهم روز عید قربان است و بسیار روز شریفى است

و اعمال آن چند چیز است.

اوّل غسل است که در این روز سنّت مؤکد است و

بعضى از علماء واجب دانسته اند.

دوّم نماز عید است به همان نحو که در عید فطر

ذکر شد لکن در این روز مستحب است که افطار

بعد از نماز از گوشت قربانى شود.

عید قربان و قربانی کردن وجود نفسانی

عید قربان عید رهایی از تعلقات دنیوی و هر آنچه

غیرخدایی است محسوب می شود. در این روز

حج گزار، اسماعیل وجود را قربانی می کند تا سبکبال

شود و با ره توشه ای عظیم به سفر آخرت عزیمت کند.

عید قربان مصادف با روز دهم ذیحجه از اعیاد بزرگ

مسلمانان به شمار می رود و از جمله تعطیلات رسمی

مسلمانان است که از یک تا چهار روز جشن گرفته می شود.

************

قربانی کردن حضرت اسماعیل (علیه السلام)

قرآن و توراتِ موجود در این جهت اتفاق دارند که ابراهیم

خلیل (علیه السلام) پس از آن که در سن پیرى صاحب فرزند

پسرى شده است، از سوى خداوند متعال مأمور گردیده

که فرزند خود را براى خدا ذبح نماید. و این در واقع

آزمونى بس بزرگ و سختى بود که پدر و پسر

مى بایست آن را پشت سر نهند اما چون ابراهیم و

اسماعیل (علیه السلام) تمام وجودشان توحید و تسلیم

پروردگار بود، از این آزمون سخت سربلند بیرون آمدند

و کامل ترین درجه تسلیم دربرابر خالق یکتا

را در خارج تحقق بخشیدند.

سخنان امام رضا (ع) درباره آیه شریفه

«وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»

فضل بن شاذان گوید: از حضرت رضا علیه السّلام

چنین شنیدم که آن زمان که خداوند تبارک و تعالى به

حضرت ابراهیم علیه السّلام امر فرمود که بجاى فرزندش

اسماعیل، گوسفندى را که خداوند فرستاده بود ذبح نماید

حضرت ابراهیم علیه السّلام در دل آرزو کرد که اى کاش فرزندش

اسماعیل علیهما السّلام را به دست خود ذبح مى‏کرد و

دستور ذبح گوسفند بجاى ذبح فرزندش به او داده نشده

بود، تا به این‏وسیله احساس پدرى را که عزیزترین

فرزندش را به دست خود ذبح مى‏کند، داشته باشد

و در نتیجه شایسته رفیع‏ترین درجات ثواب در صبر بر

مصائب شود، خداوند عزّ و جلّ نیز به او وحى فرمود که:

اى ابراهیم! محبوبترین خلق من، نزد تو کیست!

ابراهیم گفت: خدایا! …

***************

واژه شناسی عید

واژه «عید» به معنای رجوع و برگشتن

است و «قربان» به

معنای قربانی یا هر آنچه با آن بر پروردگار، تقرب

جویند. از این رو، می توان عید

قربان را به معنای بازگشت

انسان به مقام تقرّب الهی دانست.

این مقام در سایه مبارزه با هواهای نفسانی

و در پرتو تهذیب، خودسازی

و بهره گیری از فرصتهای ناب به دست می آید.

زائران خانه خدا که پس از تحمّل سختی های

بسیار و پرهیز از نمادهای دنیوی، اینک به منزلگاه

آخر رسیده اند، عید قربان را جشن می گیرند.

در این روز حاجیان در یک وحدت عملی کم نظیر

سر بر آستان حضرت دوست می سایند و پس از آن

با چهره ای گشاده از توفیق یافتن به انجام تکلیف

یکدیگر را به آغوش کشیده، به هم تبریک می گویند.

سید الساجدین امام سجاد(علیه السلام) نیز در دعای

مخصوص عید آن را روزی مبارک و با میمنت می خوانند

و می فرمایند: «أللَّهُمَّ هَذَا یَوْم مُبَارَک مَیْمُون.»

امام خمینی(ره) احیا گر اسلام ناب، درباره عید قربان

چنین گفته اند: «عید قربان، عیدی است که انسانهای

آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمی می اندازد؛ قربانگاهی

که درس فداکاری و جهاد در راه خدای بزرگ رابه

فرزندان آدم و اصفیا و اولیای خدا می دهد… این

پدرِ توحید و بت شکنِ جهان، به ما و همه انسانها

آموخت که… عزیزترین ثمره حیات خود را در راه خدا بدهید

و عیدی بگیرید. خود و عزیزان خود را فدا کنید و

دین خدا را و عدل الهی را برپا نمایید. به همه ما ذریه

آدم فهماند که «مکه» و منی قربانگاه عاشقان است

و محل نَشر توحید و نفی شرک که دلبستگی به

جان و عزیزان نیز شرک است.»

زائران بیت اللّه الحرام در روز عید قربان، چند عمل را به

انجام می رسانند که هر کدام نمادی از انسجام است

که در ادامه به آنها اشاره می شود.

رمی جمرات، تبری از عامل تفرقه

حاجیان در روز عید ابتدا با پرتاب هفت سنگ ریزه

برای هفت بار به ستونهای برهم چیده شده ـ که

نماد ابلیس رجیم است ـ تنفّر خود را از همه شیطانهای

درون و برون ابراز می کنند. این عمل را «رَمْیِ جَمَره» گویند.

وقتی حکمت این عمل را از امام کاظم(علیه السلام) پرسیدند،

امام فرمودند: «چون ابلیس در محل جمرات بر

ابراهیم(ع) ظاهر گشت و آن حضرت، آن پلید را

سنگسار نمود. از این رو همین سنت جاریه ای شد

و باقی ماند.» این عمل، طرد شیطان و تثبیت عبودیّت و

اطاعت خداوند متعال است. یکی از کارهای اصلی شیطان

این است که بین افراد انسان تفرقه بیندازد و عداوت

و بغض بین آنها ایجاد نماید:

«إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَ ة

وَ الْبَغْضاءَ؛

شیطان می خواهد در میان شما به وسیله

شراب و قمار دشمنی ایجاد کند.» و

انسان با تفرقه و اختلاف خود را در اختیار شیطان می گذارد

همانگونه که امام علی(علیه السلام) فرمودند:

«ایّاکم و الفرقة فانّ الشاذ من الناس للشیطان کما

انّ الشاذ من الغنم للذئب؛ از جدایی و پراکندگی

بپرهیزید؛ زیرا انسانی که از مردم جدا شود در

اختیار فرمان شیطان است همچنانکه گوسفند

دور از گله نصیب گرگ می شود.»آری، حاجی با این

عمل نمادین بر شیطان رجیم سنگ زده، آن را از

خود رمی می کند و خود را در صف منسجم مسلمانانی

می یابد که همگی تنفر خود را از شیطان اعلام می دارند.

قربانی، نماد وارستگی و مساوات

حجاج در ادامه اعمال روز عید با کوله باری از عقیده

و جهاد، رو به سنّت قربانی می آورند و آن را به

پیشگاه پروردگار هدیه می کنند و به دستور الهی

جامه عمل می پوشانند که فرمود:

فـَمَنْ تَمَتَّعَ بِالعُمْرة اِلَی الحَجِّ فـَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ

آن کسی که به قربانگاه می رود و گوسفندی را ذبح

می کند، در حقیقت با حرکتی نمادین عزم از میان بردن

هوس ها و وابستگی هایش را می کند و آماده ایثار

و فداکاری می شود. این عمل را از آن جهت که عبادت

و وسیله تقرّب به خداست، قربان گویند.

چنان که امام سجاد(علیه السلام) ضمن پرسشی از

شبلی پرسیدند: «آیا به هنگام سربریدن قربانی، نیت

کردی که با تمسک به حقیقت تقوی و ورع

حلقوم طمع را قطع کنی … »

بخشش و قربانی و تقسیم آن در میان مردم بویژه

تنگ دستان به معنای دستگیری و تعاون است.

وقتی حاجی در روز عید به شکرانه انجام مناسک

حج، موظف می شود تا حیوانی سالم و کامل را

بکشد و گوشت آن را به نیازمندان بدهد، این عمل

خود عامل نزدیک شدن به خدا می گردد و انسان

را مشمول عنایت الهی می سازد و هم بر

حسب مصرف، عامل ایجاد محبّت بین انسان و افراد

جامعه می شود. این گونه است که بین مسلمانان

رابطه ای صمیمی به وجود می آید که خود یکی از

عوامل و زمینه های انسجام است و بدین صورت

تعاون و همبستگی اجتماعی در اعمال خیر و

نیکوکاری در میان مردمان افزایش می یابد.

از طرف دیگر، اگر تقسیم قربانی صحیح انجام گیرد

میلیون ها گرسنه سیر می شوند و بدینوسیله بین

غنی و فقیر، ارتباط برقرار می گردد.

این همان انسجام و همدلی مورد توجه شارع است.

از دیگر نمادهای قربانی «مساوات » است؛ به

طوری که تقسیم گوشت قربانی به سه قسمت

و استفاده شخص حاجی از آن شاهد گویایی بر

این مساوات است. و در این صورت یکی از مصادیق

تفرقه (امتیازاتی که انسان برای خود قائل شده است)

از بین می رود و همه به این قول پیامبر

اعظم(صلی الله علیه واله)

رجوع می کنند که درخطبه حجةالوداع فرمود:

مردم! پروردگار همه شما یکی است و پدر همه

شما یکی است؛ همه از آدم هستید و آدم از خاک

است؛ عرب را بر عجم فضیلتی نیست، مگر به تقوا.

این عمل در حجّ، عدالت اجتماعی

اسلام را منعکس می کند

و خود عاملی است بر انسجام و اتحاد

بین همه مسلمین جهان